‘Het ergste is dat ik mijn zoontje niet kan bieden wat hij nodig heeft’

9 december 2019

Elke ochtend staan 1,5 miljoen mensen in Nederland op met de vraag of ze vandaag de rekeningen kunnen betalen en gaan tienduizenden kinderen met een lege maag naar school. Vijf moeders over armoede: “Schaam je niet en wees eerlijk naar je omgeving. Je hoeft het niet alleen te doen!”

Elke ochtend staan 1,5 miljoen mensen in Nederland op met de vraag of ze vandaag de rekeningen kunnen betalen en gaan tienduizenden kinderen met een lege maag naar school. Vijf moeders over armoede: “Schaam je niet en wees eerlijk naar je omgeving. Je hoeft het niet alleen te doen!”

1,1 miljoen mensen in armoede

Al behoort Nederland tot de rijkste landen van Europa, toch leven maar liefst 1,1 miljoen mensen in armoede, van wie 1 op de 12 kind is. Dat betekent dat er dagelijks tienduizenden kinderen met honger in de klas zitten. Schokkende cijfers waar stilmakende verhalen achter schuilgaan.

Maar hoe komt het dat zo veel mensen met geldproblemen te maken krijgen? Volgens Jan ten Klooster, maatschappelijk werker bij Stichting Welzijnswerk Hoogeveen, raken mensen vaak in de problemen door ‘life events’. Voor zijn werk komt hij dagelijks bij gezinnen thuis die te maken hebben met armoede of schulden. “Vaak gaat het om een combinatie van verschillende grote gebeurtenissen in iemands leven die voor geldproblemen hebben gezorgd. Een (chronische) ziekte, verlies van werk, vertrek of overlijden van de partner: het zijn allemaal factoren die je leven overhoop kunnen gooien en ook van grote invloed zijn op de financiën. Want juist bij zulke grote en vaak verdrietige gebeurtenissen zijn de financiën vaak het laatste waarnaar iemands hoofd staat.”

Lees ook: Lisa: ‘Juist mijn grenzeloze vertrouwen in deze meiden helpt ze’

In de problemen

Ook Ramona (38) raakte zo in de problemen. Ze was al jaren alleenstaande moeder van twee kinderen (14 en 10), maar wist zich financieel te redden totdat kind nummer drie (nu 3 jaar) onderweg was, haar relatie stukliep en haar contract niet werd verlengd. “Op dat moment moest ik wel een uitkering aanvragen waarna het me twee jaar lang lukte om net aan de rekeningen te betalen en wekelijks zo’n vijftig euro over te houden om met drie kids van te leven.”

Bij student Kim (26) was de komst van haar zoontje (3) een verrassing. “De vader bleek een ‘pathologische leugenaar’ en heeft nooit naar zijn kind omgekeken, laat staan dat hij aan iets meebetaalt. Ondertussen heb ik een flinke huur- en studieschuld, leef ik van studiefinanciering en toeslagen, en moet ik van vijftig euro in de week zien rond te komen.”

Bij Marilyn (38) – alleenstaand, werkzaam in de zorgsector en moeder van een chronisch zieke dochter (11) – begonnen de problemen op het moment dat er zo’n vijfhonderd euro terug naar de Belastingdienst moest. “Al wilde ik het echt terug betalen, er zou dan geen geld meer zijn om van te leven en fulltime werken was niet mogelijk in combinatie met mijn kind dat vaak naar het ziekenhuis moest. Via maatschappelijk werk kreeg ik anderhalf jaar de tijd om de Belastingdienst terug te betalen. Ik heb toen veel gehad aan steun vanuit de voedselbank, speelgoedbank, het sportfonds waardoor mijn dochter haar zwemdiploma kon halen, cultuurfonds, Fonds Kinderhulp en de Linda Foundation.”

Werkende armen

Een groep apart noemt Ten Klooster de ‘werkende armen’. “Flexcontracten en het zzp-bestaan zorgen voor maandelijks wisselende inkomsten die het moeilijker maken de vaste lasten te betalen. Of iemand verdient net te veel om voor bepaalde regelingen in aanmerking te komen. Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau zijn er iets meer dan 700.000 volwassenen met een inkomen onder het zogeheten ‘niet-veel-maar-toereikendcriterium’ dat inhoudt dat er net iets meer geld is dan strikt noodzakelijk. Een korte vakantie (camping in eigen land) en lidmaatschap op een sportvereniging kunnen, maar een auto zit er bijvoorbeeld niet in.

Nanda (43), moeder van twee kinderen (7 en 4), kan hierover meepraten: “Naar de buitenwereld lijkt het misschien dat ik het financieel goed heb. Ik heb een koophuis en een leaseauto van mijn werk. Maar ik heb mijn huis twaalf jaar geleden gekocht toen ik nog meer dan veertig uur per week werkte en geen kinderen had. Inmiddels is de hypotheek voor mij alleen amper op te brengen. Ik zou het huis kunnen verkopen, maar ik heb geen recht op een sociale huurwoning. Meer werken zou voor mij betekenen dat mijn kinderen meer dagen naar de voor- en naschoolse opvang moeten en ik minder recht heb op toeslagen. Gek genoeg kost een dag extra werken mij daardoor geld in plaats van dat het wat opbrengt.”

Voor Lotte (45), zelfstandig grafisch ontwerper, is het zelfs samen met haar man Bas (50) die logistiek medewerker bij een grote supermarktketen is, de grootste uitdaging om het hoofd financieel boven water te houden met drie opgroeiende kinderen (12, 14 en 17). “Na mijn scheiding, de gedwongen verkoop van het huis die toentertijd veel minder opbracht dan we ervoor betaald hadden en drie kinderen, is er eigenlijk alleen geld voor de absoluut noodzakelijke dingen. Mijn inkomen als zelfstandige schommelt erg en ook Bas zit nog in scheidingsperikelen verwikkeld met zijn ex-partner waardoor we ons ook nog eens een ongeluk betalen aan advocaatkosten.”

Generatiearmoede

Een andere belangrijke oorzaak is overerving van armoede, ook wel ‘generatiearmoede’ genoemd. “Kom je uit een gezin waar de financiële situatie moeilijk is, dan is het moeilijk om niet in een soortgelijke situatie te komen, gewoon omdat je niet hebt geleerd verstandig met geld om te gaan. Merel (30), moeder van drie kinderen (9, 5 en 1) wijt haar situatie ook aan haar opvoeding. “Doordat ik vroeger niet heb geleerd hoe ik fatsoenlijk met geld moet omgaan, heb ik schulden gemaakt die uitkomen op een dikke veertigduizend euro. Na een fikse ruzie ben ik als 17-jarige uit huis gegooid en leefde ik op straat en bij vreemden. Ik stond nergens ingeschreven, had een verlopen legitimatie en achterstanden met mijn zorgverzekering. Toen ik zwanger was van de oudste, durfde ik eindelijk weer bij mijn moeder aan te kloppen en kon ik langzaam maar zeker orde op zaken stellen. Maar voordat ik echt in de schuldsanering zat, was ik zeven jaar verder. Wij moeten nu van negentig euro in de week rondkomen. Daarvan betaal ik eten, drinken, kindervoeding, maar ook medicatie voor de jongste.”

Gevolgen

De gevolgen van leven in armoede zijn niet mis, zo merkt Ten Klooster in de praktijk. “Ik vind het heel schrijnend om te zien tot hoeveel stress armoede leidt. Mensen leven bij de dag, zitten in de overlevingsmodus en maken keuzes voor de korte termijn die op lange termijn niet de goede blijken. Het gevolg van de hele week bezig zijn om een normale maaltijd op tafel te krijgen en het ene gat met het andere gat te vullen, is dat er bijna geen positieve aandacht meer voor de kinderen overblijft. Ontspannen samen-zijn, laat staan leuke dingen doen met je kind, zitten er dan bijna niet meer in.”

Kim kan dat beamen. “Ik krijg gigantisch veel stress van zorgen als ‘hoe krijg ik geld voor luiers bij elkaar en hoe lukt het me weer om wat gezonds op tafel te zetten?’ Het állerergste aan weinig geld hebben is dat ik mijn zoontje niet kan bieden wat hij nodig heeft. Laatst wilde hij naar de kapper omdat zijn haar lang was en dan kan dat gewoon niet.” Merel: “Het is echt heel lastig om ‘nee’ te zeggen als je langs een ijswinkel loopt en je kinderen om een ijsje vragen. En dan vooral de vraag ‘waarom?’. Nou, omdat we anders de rest van de week niet normaal kunnen eten. Op zulke momenten breekt mijn hart.”

Gratis uitjes

Hoe doen moeders dat, rondkomen met vijftig euro in de week met soms wel drie kinderen? En hoe doen ze dat met uitjes? Nanda: “Ik ben creatief met koken en ga de aanbiedingen langs in verschillende supermarkten en naar de markt. Kleding voor de kinderen krijg ik vaak tweedehands of haal ik in goedkopere winkels. Uitjes hoeven niet veel geld te kosten. Ik doe vaak leuke dingen met de kinderen, maar dat zijn vaak gratis dingen zoals naar een kinderboerderij of het pierenbadje in een park. Mensen die weten dat ik er echt alleen voor sta, sparen zegels in de supermarkt voor bijvoorbeeld een dagje Artis.”

Voor Ramona en haar drie kinderen was vijftig euro per week niet genoeg voor voldoende eten en luiers. “Mijn ouders hebben veel bijgesprongen en kookten een extra grote pan met eten. Vriendinnen regelden via Facebook gratis spullen als een box, wippertje en wandelwagen. En gelukkig zat er bij het pakket van de voedselbank regelmatig babyvoeding en luiers. En waren de meiden (nu 14 en 10) jarig, dan kreeg ik via de voedselbank een geweldig mooi pakket met gebak en een cadeautje om hun verjaardag te kunnen vieren. Via een maatschappelijk werkster werden we aangemeld bij stichting Uitgestelde Kinderfeestjes, zo hadden de meiden toch een leuk uitje met hun verjaardag.”

Toch zien de moeders ook iets positiefs aan met minder geld moeten rondkomen. Nanda: “Ik denk dat ze door deze situatie beter de waarde van geld kunnen inschatten.” Ramona denkt dat haar kinderen meer begrip hebben voor mensen die het minder goed hebben. “Spullen die wij niet gebruiken, geven we ook weer door. Leven met weinig geld maakt minder materialistisch. Geluk zit in een blij kind en de zon die schijnt, niet in een dure spelcomputer.”

‘De schaamte is groot’

Ten Klooster, zelf vader van drie kinderen, zou mensen gunnen dat ze eerder aan de bel trekken voor hulp. Voor ouders zelf om het stressniveau omlaag te brengen, en minstens zo belangrijk: voor de kinderen. “Het allerergst vind ik dat kinderen die leven in armoede geen kind kunnen zijn. Hun jeugd is niet zorgeloos.”

Al zijn er allerhande voorzieningen, Ten Klooster weet hoe hoog de drempel kan zijn om daar gebruik van te maken. “Mensen verzinnen smoezen waarom hun kind niet mee kan op schoolreisje. De schaamte is groot. Waarschijnlijk omdat het de algemene opvatting is dat het je eigen schuld is als je in armoede zit of schulden hebt. Onterecht. Armoede en schulden kunnen íédereen overkomen. Jou en mij ook. Mensen lopen veel te lang met schulden rond, soms wel vijf jaar, wat het alleen maar complexer maakt om op te lossen.”

“De taboe die op armoede heerst, vind ik vreselijk”, merkt Merel op. “Blikken spreken boekdelen als je kind weer eens op tweedehands schoenen loopt.” Als het taboe op armoede en schulden al doorbroken kan worden, is daar misschien wel een grote, landelijke campagne voor nodig, denkt Ten Klooster. “Wanneer we het normaler vinden dat je in armoede en schulden terecht kan komen zonder dat dat jouw schuld is, dan wordt het ook normaler om om hulp te vragen.”

Weetjes

• Meer dan een kwart van de mensen gaat niet met vakantie, waarvan een derde thuisblijft omdat de vakantie te duur is.
• Ruim 277.000 minderjarige kinderen groeien op in een huishouden met een laag inkomen, Bijna 110.000 kinderen leven minstens vier jaar onder de lage-inkomensgrens.
• Een groot deel gebruikt vakantiegeld om schulden of betalingsachterstanden af te lossen, voor huishoudelijke uitgaven, om tekorten op de lopende rekeningen aan te vullen en om achter de hand te houden voor als het inkomen daalt.
• Bij een derde van de Nederlanders zorgen financiële problemen voor slaapproblemen

Lees meer over armoede in Nederland in Vriendin 39.

Tekst: Evelien Engele

Lees ook: Els leeft met haar gezin in armoede