Valt je kind moeilijk in slaap? Dít kun je eraan doen

25 november 2021

Er zijn nogal wat slecht slapende kinderen: maar liefst 25% heeft moeite om in slaap te vallen. Dat is niet alleen vervelend voor het kind, ook voor de ouders kan het een aanslag zijn. Kinderslaapcoach Susanne Willekes legt uit wat je eraan kunt doen.

Kinderslaapcoach

Susanne Willekes (43) werkt sinds 2015 als kinderslaapcoach. Ze begeleidt ouders van slecht slapende kinderen. “In slaap vallen en doorslapen is aangeleerd. Een baby van vijfenhalf, zes maanden is fysiek, mentaal en neurologisch klaar om dat te leren, dus zo rond de 22 weken na de uitgerekende datum. Vanaf die leeftijd kun je dus actief met het slapen aan de slag te gaan.”

De reden dat Susanne kinderslaapcoach is geworden, is een persoonlijke. “Ik spreek uit ervaring. Mijn oudste zoon Viggo, nu twaalf, was een slecht slapend kind. Het eerste jaar na zijn geboorte heeft hij nauwelijks geslapen, niet meer dan hazenslaapjes. Als een kind slecht slaapt, heeft dat zijn weerslag op je relatie, je werk, je fysieke en mentale gezondheid. Ik heb momenten gekend dat ik dacht: als ik nu niet slaap, draai ik door. I’m losing it. Dat was heel heftig.” Het onderwerp van gesprek komt thuis vanuit school. De nachtbraker van weleer is inmiddels een vrolijke, sociale brugpieper die zijn schooltas in de gang gooit, de koelkast opentrekt op zoek naar iets lekkers en relaxed vertelt dat zijn toets aardrijkskunde goed ging, en wiskunde iets minder. Of hij het weet dat hij zijn ouders radeloze en slapeloze nachten heeft bezorgd? Jazeker, zegt Susanne. “En nu is hij vooral heel trots. ‘Door mij ben je dit werk gaan doen, mama’, zegt hij dan.”

Na een jaar worstelen besloot Susanne – uitgeput en met wallen van hier tot Tokio, van een roze wolk was geen sprake – om Viggo bij haar en haar man in bed te nemen. “Ik dacht: alle adviezen ten spijt doe ik het gewoon. Ik ben naast hem gaan zitten en hij sliep meteen, zonder drama, zonder strijd. Hij heeft twee weken bij ons in bed geslapen. Hij sliep beter en mijn man en ik kwamen ook een beetje tot rust.” Susanne had graag gewild dat ze in die lastige eerste periode van hun prille ouderschap hulp kon krijgen. “Daarom ben ik me erin gaan verdiepen.”

Ze lacht: “Met ervaring als slapeloze moeder alleen red je het niet, dus ik ben opgeleid tot gentlesleep-coach, volgens de relatief milde, liefdevolle methode van de Amerikaanse Kim West, waarbij een kind in twee tot drie weken kan leren dat slapen fijn en veilig is. Ik ben de eerste gecertificeerde kinderslaapcoach van Nederland. Inmiddels ben ik niet meer de enige, maar is er een heel nieuwe beroepsgroep ontstaan. Dat betekent dat er vraag naar is. Het is mooi dat ouders nu bij veel coaches kunnen aankloppen om de problemen op te lossen.”

Slapen moet je leren

Een baby moet leren slapen. Die eerste weken na de geboorte moet slaap groeien. Geen enkel kind wordt geboren met een circadiaans ritme (het 24-uurs ritme). Dat ontstaat pas zes tot acht weken na de geboorte. Susanne: “Slaap zit dus niet in je, dat moet je leren. En sommige kinderen hebben daar meer talent voor dan anderen. Maar dat heb je met alles: de een kan goed tekenen, de ander goed tennissen en weer een ander goed slapen. Je kunt dus niet van ieder baby’tje verwachten dat het slapen vanzelf gaat. Bovendien kost het tijd voordat het talent om te slapen zich ontwikkelt.”

Slaapcyclus

Gezonde, op tijd geboren baby’s slapen veel. Je kunt niet exact aangeven hoeveel precies, het varieert tussen de 16 en 20 uur. De slaapcyclus van een pasgeborene is 45 minuten, en bij een baby tussen de drie en acht maanden is dat 50 minuten. Ter vergelijking: de slaapcyclus van een volwassene duurt ongeveer 90 minuten. Veel baby’s hebben moeite met volmaken van een cyclus en slapen regelmatig maar 30 minuten per keer. De tijd dat ze wakker zijn tussen de slaapjes door, de zogenaamde wakkertijden:
• 0-2 weken: 30-45 minuten
• 3-6 weken: 45-60 minuten
• 7-12 weken: 60-90 minuten
• 3-5 maanden: 60-120 minuten

Een kind kan leren hoe het bij een wakkermoment weer in slaap moet vallen. Tijdens het einde van een slaapcyclus wordt het lichaam geheel of gedeeltelijk wakker. Volwassenen hebben die vaardigheid van het doorslapen onder de knie: zij draaien zich om en slapen door. Kinderen hebben die vaardigheid nog niet altijd en zijn dan afhankelijk van ouders om ze opnieuw in slaap te helpen. Susanne geeft een voorbeeld. “Als een kind van tien maanden met een speen slaapt en de ouders steeds de speen opnieuw in de mond stoppen zodra het wakker wordt, kun je het leren de speen zelf te zoeken, pakken en zelf in de mond te stoppen. De fijne motoriek is rond de zeven maanden al zover dat ze dat kunnen. Je moet het vaak benoemen. Dan wordt het vanzelf een automatisme en kunnen ze ‘s nachts zelfs dat speentje pakken.”

Aard van het beestje

Er kunnen medische oorzaken aan ten grondslag liggen dat een baby niet kan slapen. Je moet dan denken aan koemelkallergie, last van reflux (het ‘teruggeven’ van voeding) of een vorm van eczeem. Susanne: “Dan is het niet verrassend dat het slapen moeizamer gaat. Dat er meer wordt gehuild, door pijn of ongemak. Deze kinderen verwijs ik door naar de huisarts of een osteopaat.”

Ook de aard van het kind en de karaktereigenschappen spelen een rol, legt Susanne uit. “In mijn praktijk zie ik veel sensitieve, alerte of temperamentvolle kinderen. Alerte kinderen krijgen alles mee, letterlijk. Zij vinden het moeilijk om de buitenwereld buiten te sluiten. Als ze zich eenmaal aan die slaap overgeven, zijn ze bij het eerste het beste geluidje weer klaarwakker. Sensitieve kindjes zijn gevoelig voor licht versus donker, voor geluid en voor overprikkeling. Temperamentvolle baby’s kunnen snel gas geven, ook al is er niet veel aan de hand. Zij kunnen snel gaan krijsen.”  

Later naar bed?

Een van de grootste mythes in de wereld van slecht slapende kinderen is om het slecht slapende kind dan maar wat later in bed te doen, want ‘dan slaapt ’ie langer door’. Of hem overdag minder lang te laten slapen, want dan ‘is hij ‘s avonds lekker moe’. Een groot misverstand, zegt Susanne. “Een kind is dan zo moe dat het door die vermoeidheid niet in slaap kan komen. Die vermoeidheid maakt juist dat het erger wordt. Een vermoeid kind maakt cortisol aan, het stressgerelateerde hormoon. Dat zorgt ervoor dat kinderen lang wakker liggen, of om vijf uur wakker worden en dan aan de dag willen beginnen.”

Slaapassociaties doorbreken

Ouders met slecht slapende kinderen zijn vaak radeloos en hebben alles al geprobeerd. Denk aan urenlang wiegen, ‘s nachts wandelen in een draagzak, in slaap voeden met borst of fles, in slaap aaien of in bed nemen. “Kinderen associëren slapen dan met dit gedrag van hun ouders”, legt Susanne uit. “Voor hun slaap zijn ze dus afhankelijk van de hulp van hun ouders. Om ze zelf te leren slapen, moet je deze slaapassociaties doorbreken. Dat kan in het begin lastig zijn, maar als ouders die ruimte geven, gaan baby’s op zoek naar eigen slaapassociaties. Ze ontwikkelen bijvoorbeeld een voorliefde voor een knuffel of doekje, wrijven met hun voetjes over elkaar of rollen zelf op hun zij of buik om zo hun favoriete slaaphouding te bepalen. Je kunt kinderen van een jaar of drie leren om in bed te blijven liggen. Met een gerichte training van een week of twee, drie lukt dat meestal.”

Tip van Susanne

“Het klinkt als een cliché, maar kinderen varen wel op ritmes en routines. Consequent zijn helpt enorm. De voorspelbaarheid leidt tot een gevoel van veiligheid waardoor kinderen minder huilen en zich makkelijker en sneller aan slaap overgeven. Zo leren ze wat ze kunnen verwachten en raken ze minder gefrustreerd en onrustig.”

Wel/niet kind in bed nemen?

Bij Susanne werkte het: als een soort laatste redmiddel legde ze haar zoon Viggo als eenjarige in het ouderlijk bed. Maar de meningen over wel of niet een baby bij je in bed nemen, lopen uiteen. Van ‘absoluut nooit doen’ tot ‘gezellig, waarom niet?’.

Natuurlijk is het de keuze van de ouders, benadrukt Susanne, maar alle factoren moeten wel kloppen om het tot een veilige situatie te maken: een stevig matras, geen dekbed of andere losse elementen in bed, de baby mag er niet uit kunnen vallen, geen andere kinderen erbij, geen drank of drugs. En een moeder met lang haar moet een knot maken. “Er is weleens een baby gestikt in het lange haar van zijn moeder.”Bij heel jonge baby’s is de kans groter dat er iets gebeurt, zegt Susanne. “Er is kans op wiegendood. Een baby heeft een eigen slaapoppervlak nodig, dus als je samen wilt slapen met je kleintje, leg de baby dan in een co-sleeper die je aan één kant van het bed vast maakt, bij voorkeur bij de moeder.

Ik raad aan om de baby alleen in je bed te nemen als je borstvoeding geeft. De ademhaling van een borstvoedende moeder en haar baby synchroniseert heel mooi. Bij iets oudere kinderen zijn de risico’s minder.”  Susanne is er geen voorstander van om het kind in zijn eigen bed in slaap te laten vallen en als het wakker wordt bij de ouders in bed te nemen. “Niet doen, zou ik zeggen, als je graag wilt dat je kind leert doorslapen in zijn eigen bed. Een kind kan geen klok kijken, en snapt niet dat het in zijn eigen bed moet blijven als hij om vier uur ‘s nachts wakker wordt. De kans bestaat dat het tijdstip waarop hij wakker wordt en verwacht mee te mogen steeds vroeger wordt, totdat je kindje niet eens meer in zijn eigen bed in slaap wil vallen.”

Tip van Susanne

“Geef geen papfles in de avond. Het is een mythe dat een kind dan goed doorslaapt. Een papfles kan ervoor zorgen dat baby’s ’s nachts last krijgen van hun buik of wakker worden met een poepluier. Geef een papfles liever in de ochtend, dan heeft het kindje de hele dag om het te verwerken.”

Door laten huilen?

Soms wordt nog weleens geadviseerd: laat een baby maar gewoon krijsen. Een advies dat totaal niet strookt met de opvatting van Susanne. “Je laat een baby de eerste weken, maanden niet aan zijn lot over. Lang werd er gedacht dat je een baby verwent als je reageert op het huilen, maar je kunt een baby pas verwennen vanaf acht, negen maanden. Dan kennen ze oorzaak en gevolg. Een kind kan niet manipuleren en huilt niet zomaar. Niet ieder huiltje betekent honger, het kan vermoeidheid zijn, een vieze luier, overprikkeling, of gewoon even bij je willen zijn. Reageren op het huilen van heel jonge kinderen zorgt ervoor – en dan heb ik het niet over pijn, ongemak en medische onderliggende oorzaken – dat kinderen minder vaak en minder intensief huilen. Dus het heeft een positief effect. Bovendien is het reageren op je baby belangrijk voor de hechting en emotionele ontwikkeling.”

Boek

In 2017 schreef Susanne het boek Slaap! Hoe je baby van 0-12 maanden doorslaapt, waarvan inmiddels ruim 15.000 exemplaren verkocht zijn. Op verzoek van veel ouders komt binnenkort haar tweede boek uit. Slaap! Hoe je kind van 1-4 jaar doorslaapt € 20,99 Uitgeverij Spectrum. Haar app Sleepeez – voor baby’s van 0-12 maanden is sinds afgelopen zomer beschikbaar.

Tekst: Ellen Leijser
Foto: Getty Images