Zó herken je iemand met een narcistische persoonlijkheid

6 juli 2022

Vaak hebben mensen pas laat door dat die ingewikkelde figuur in hun nabije omgeving een narcist is. Dan is er vaak al veel beschadigd, gek genoeg nooit bij de narcist zelf. Zó herken je dit type mens wel tijdig. En dit kun je ertegen doen.

Psycholoog Marjan de Vries spreekt in haar praktijk veel mensen die iemand in hun omgeving hebben – of hadden – met narcistische kenmerken. Ze schreef er een boek over, Uit de schaduw van narcisme. Daarin legt ze uit hoe je narcisme kunt herkennen én hoe je er weerbaarder tegen kunt worden.

Wat is narcisme precies?

Marjan: “Veel narcisten zijn als kind niet gezien voor wie ze zijn. Ze hebben niet de respons van ouders gekregen die ze nodig hadden. Troosten, begrenzen: aan dat soort basisbehoeften is niet voldaan. Die kinderen voelen zich vaak in de steek gelaten, ze hebben het gevoel dat ze niemand kunnen vertrouwen. De enige op wie ze vertrouwen, zij zij zelf. Daardoor richten ze zich op zichzelf, is er geen sprake van echt contact met anderen, is er geen wederkerigheid en kunnen ze zich niet verplaatsen in anderen. Allemaal punten waarop ze stagneren in hun ontwikkeling. Andere mensen zijn voor hen geen personen, maar objecten die hen kunnen bewonderen. Die constante bewondering hebben ze nodig. Ze leven als het ware een ideaal zelfbeeld, dat samenvalt met zichzelf. Ze hebben niet zo’n goede kijk op zichzelf. Dat is voor hen gevaarlijk, want als ze moeten reflecteren op wie ze zijn, voelen ze weer die afwijzing, pijn en leegte van vroeger. Die pijn is niet te verdragen, en daarom wijzen ze vaak naar een ander, die het altijd gedaan heeft. Mensen die kritiek hebben, proberen ze de mond te snoeren. Het is eigenlijk een trauma waarbinnen ze proberen te overleven, het is dus eigenlijk ook heel triest. Ze werken vaak ook hard om niet te voelen. Sommigen werken tachtig uur per week. Maar het is niet per se hun bedoeling om jou pijn te doen. Ze doen het om zelf overeind te blijven. Ze overcompenseren ook vaak: ze stralen uit dat ze geweldig zijn. Terwijl ze dat zelf eigenlijk helemaal niet zo voelen. Het zijn allemaal verdedigingsmechanismen. Alleen kunnen die wel nare gevolgen hebben voor degenen die in hun nabijheid leven.”

Lees ook: 5 tekenen waaraan je een narcist al bij de eerste ontmoeting kunt herkennen

Hoe herken je een narcist?

“Ik spreek voor het gemak in de mannelijke vorm, maar vrouwen kunnen net zo goed narcisten zijn. Als je meebeweegt met een narcist – je hebt geen kritiek, bent bewonderend en vindt hem leuk – zul je niet snel merken dat iemand een narcist is. Dan voelt hij zich veilig en zie je niet die nare, beschadigde kant. Het enige waar je het dan aan kunt zien, is dat zijn gedrag over the top is. Narcisten horen zichzelf graag praten en maken vrouwen helemaal het hof, met rozenblaadjes en alles. Dat wordt gezien als romantisch, maar het is nogal overenthousiast. Je merkt het ook doordat ze weinig interesse in anderen hebben. Ze vragen niet snel hoe het met jou is, en lijken erg ingenomen met zichzelf. Ze hebben ook weinig inlevingsvermogen en denken niet mee. Narcisten die bijvoorbeeld kinderen krijgen, vinden de zorg voor hun kinderen het probleem van hun partner, want hij moet werken. Het gaat om hen, zij zijn het middelpunt. Eigenlijk is hun gedrag emotioneel heel onvolwassen. Terwijl ze op professioneel vlak vaak ongelooflijk capabel zijn.”

Hoe kun je weerbaarder worden als je een narcist in jouw omgeving hebt?

“Het eerste wat je moet doen, is je verwachtingen bijstellen. Verwacht niet dat hij opeens interesse in jou toont of zich emotioneel met jou verbindt. Dat kunnen narcisten niet. Ze zullen niet vragen hoe het met jou gaat, want ze zijn aan het overleven. Ga ook niet strijd aan, maar probeer te de-escaleren. Als een narcist jou van iets beschuldigt, zeg je gewoon: ‘Wat jammer dat je dat zo ervaart’, of: ‘Ik weet dat jij dat zo ziet’, of: ‘Dat is dan jouw keuze.’ Een welles-niets-discussie heeft geen zin. Voor mensen die aan zichzelf twijfelen, wat nogal eens gebeurt in een relatie met een narcist, is het slim om alle incidenten op te schrijven. Dan besef je dat iets geen incident meer is, en dat maakt dat je steviger in je schoenen staat. Ga ervan uit dat hij er niet op uit is om jou te kleineren. Tenzij hij gekrenkt wordt. Ik heb eens een cliënte gehad die ging scheiden van een narcist. Hij zei: ‘Wat heb jij eigenlijk toegevoegd in mijn leven wat een au pair ook niet had kunnen doen?’ Ze kunnen enorm onder je huid gaan zitten. Niet met de bedoeling om dingen kapot te maken, maar om zelf overeind te blijven. Als je je dat realiseert, kun je wat meer afstand nemen.”

Waar kun je terecht als je denkt dat je met een narcist te maken hebt?

“Stap naar de huisarts. Vertel op een genuanceerde manier over jouw situatie. Geef bijvoorbeeld aan welk gedrag je partner vertoont – als het om je partner gaat – en vertel dat je het lastig vindt om daarmee om te gaan. Probeer uit de slachtofferrol te blijven, hoe moeilijk dat ook is, want dat brengt je niet verder. Je huisarts kent jouw gezin als het goed is, en kan je zo nodig doorverwijzen naar een andere hulpverlener, bijvoorbeeld een psycholoog.”

Iemand met een narcistische persoonlijkheid:

• Heeft weinig empathie
• Is ervan overtuigd dat hij bijzonder is en laat dat graag merken
• Wil graag bewonderd worden en geniet daarvan
• Toont weinig emoties
• Kan extreem jaloers zijn
• Vertoont soms agressief gedrag
• Wil graag macht hebben
• Voelt zich niet snel schuldig en heeft geen spijt

Meer lezen? Lees dan bijvoorbeeld Uit de schaduw van narcisme van Marjan de Vries. Ook interessant: Omringd door narcisten van Thomas Erikson.

Tekst: Ella Mae Wester
Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.