Last van faalangst? Dít kun je eraan doen

28 augustus 2024

Een belangrijke presentatie, een sollicitatiegesprek, een rijexamen… Voor iedereen spannend, maar haast niet te doen als je faalangst hebt. Wat is dat precies, faalangst? En wat kun je eraan doen?

Faalangst

De naam zegt het al: bij faalangst voel je letterlijk de angst om ergens in te falen. Vaak gaat het om iets waarvoor je wordt beoordeeld, zoals een presentatie of een examen. Het is vrij normaal om wat gezonde spanning te hebben voorafgaand aan zo’n gebeurtenis, maar bij faalangst gaat het verder: wie kampt met faalangst, heeft last van een aanhoudende of irrationele angst om te falen. Je kunt hierdoor blokkeren, taken gaan uitstellen of juist extra hard gaan werken.

Oorzaken

Faalangst komt op alle leeftijden voor en kan verschillende oorzaken hebben, vertelt psycholoog Dorianne Hoek van Psycholoog To Go. “Het kan zijn dat je een negatieve ervaring hebt meegemaakt, zoals pestgedrag of afwijzing. Of je ouders reageerden negatief als je niet aan bepaalde verwachtingen voldeed. Maar dit hoeft niet altijd zo te zijn: sommige mensen zijn ook gevoelig voor het krijgen van angstklachten zonder duidelijke reden. ”Faalangst gaat vaak samen met een negatief of voorwaardelijk zelfbeeld, aldus Dorianne. “In het laatste geval vind je dat je alleen goed genoeg bent als je aan álle verwachtingen voldoet. Dit kunnen verwachtingen van jezelf zijn, maar ook van anderen. De maatschappij speelt daarin ook een sterke rol; op social media lijkt alles en iedereen immers perfect. Het is begrijpelijk dat je daarvan onzeker kunt worden, maar ook zonde; dat beeld op social media is helemaal niet realistisch.”

Omgaan met faalangst

Hoe we met faalangst omgaan, verschilt per persoon. “Sommige mensen kiezen ervoor om bepaalde situaties uit de weg te gaan. Op de korte termijn zorgt dit ervoor dat je even niet meer bang hoeft te zijn, maar op de lange termijn doe je geen ‘corrigerende’ ervaringen op, dus situaties die wél goed gaan. Hierdoor blijf je er bang voor. Anderen gaan juist overcompenseren, die bereiden een presentatie wekenlang tot in de puntjes voor, om fouten te voorkomen. Ook overcompensatie kan faalangst in stand houden. Je leert daardoor niet dat fouten maken ook oké is, en dat je al goed genoeg bent. ’

Dealen met faalangst

Hoe je eraan komt is dus duidelijk, maar hoe kom je er vanaf? Dorianne Hoek: “Het is belangrijk om te onderzoeken waar jouw faalangst vandaan komt, want er kunnen onderliggende oorzaken of emotionele pijnpunten spelen die nog verwerking nodig hebben. Denk daarbij aan afwijzing van je ouders, pestgedrag op school of faalervaringen. Ook is het belangrijk om zicht te krijgen hoe je met faalangst omgaat. Welke patronen houden de angst in stand? Ben je iemand die zaken uit de weg gaat of probeer je ze juist extra te controleren? Vervolgens is het goed om je angsten aan te gaan, dit kan bijvoorbeeld middels exposuretherapie: het letterlijk blootstellen aan je angsten. Durf je geen fouten te maken omdat je bang bent voor afwijzing? Máák dan juist fouten. Je hebt die ervaringen nodig om je angsten te doorbreken, want juist dán kun je onderzoeken of je gevreesde ramp ook echt uitkomt. Het mooie is: vaak komt zo’n gevreesde ramp niet uit. Je wordt meestal niet ontslagen of afgewezen als je een foutje maakt of niet aan alle verwachtingen kunt voldoen. Door dat te oefenen, leer je dat het niet erg is om fouten te maken en dat je angstgevoelens aan kunt’’.Zelf aan de slag met exposure, omdat je een examen hebt of een nieuwe taak op je werk? Dat kan, zegt Dorianne Hoek. “Maak het behapbaar door het op te delen in kleine, haalbare stapjes: hoe ga je het voorbereiden, in welke mate en wanneer is het goed genoeg? Probeer de focus te leggen op het aangaan van de angstige situatie in plaats van een resultaat en vraag eventueel hulp als dat nodig is. Het gaat er immers om dat je je angst op een gezonde manier aangaat en niet dat je het allemaal perfect doet.” Toch adviseert de psycholoog wel om hulp te zoeken als je niet uitkomt in je eentje, of merkt dat de faalangst steeds grotere vormen aanneemt. “Faalangst kan namelijk ook voortkomen uit een dieper ingesleten patroon, onzekerheid over wie je bent of een emotionele ‘blauwe plek’ – vaak heb je dan een ander, een buitenstaander, nodig om daarin verder te komen.”

Tips om zelf mee aan de slag te gaan

1. Ga het aan in kleine stapjes
Door jouw gevreesde situatie op te delen in kleine, haalbare stapjes, wordt het doorbreken van je angst meer behapbaar. Focus je telkens op het eerstvolgende stapje en bepaal wat voor jou goed genoeg is, zonder perfectionisme te eisen. Vraag hulp als dat nodig is.
2. Daag jouw rampgedachten uit
Vraag jezelf af wat het ergste is wat er kan gebeuren als je faalt: hoe realistisch is dat, en hoe erg is dat in werkelijkheid? En zou je dit dan ook weer kunnen oplossen of ervan kunnen leren? Na het aangaan van de situatie kun je bekijken of de ramp daadwerkelijk is uitgekomen en wat dit voor jou betekent – dat vergroot namelijk het leereffect.
3. Wees mild voor jezelf
Veroordeel jezelf niet als je faalangst hebt, het is normaal om soms bang en gespannen te zijn. Het gaat erom dat je de dingen aangaat die je graag wilt, ondanks de angst. Wees daarom trots op jezelf als je het toch probeert, ook als het niet perfect is gegaan. Daar leer je immers van.

Kinderen en faalangst

Je kunt faalangst bij kinderen niet helemaal voorkomen, maar je kunt als ouder wel een positieve invloed hebben, zegt Dorianne Hoek. “Het is vaak moeilijk om je kind te zien worstelen met angsten. Dan willen we de angst snel wegnemen of ‘fiksen’. Je bent behulpzamer als je je kind laat weten dat het oké is om bang te zijn, maar dat hij of zij het toch kan aangaan, ondanks de angst. Het kan helpen om hierbij de focus te leggen op het ‘aangaan’ zelf, en minder op het resultaat. Als een kind zijn of haar best heeft gedaan, maar toch een onvoldoende haalt, wees dan alsnog trots op zijn of haar inzet. En zeg dat hij of zij het altijd opnieuw mag proberen, eventueel met wat extra begeleiding. Hierdoor leert je kind dat het niet erg is om soms fouten te maken of te falen, maar dat je niet hoeft op te geven, of het nu om een rekentoets gaat of een hoge glijbaan in het zwembad.”

Vrouwen versus mannen

Uit onderzoek blijkt dat faalangst wat vaker wordt gezien bij vrouwen dan bij mannen. Dorianne Hoek: “Dit komt misschien ook omdat vrouwen eerder hulp zoeken dan mannen, of omdat het bij meisjes en vrouwen wat meer ‘geaccepteerd’ wordt om bang te zijn  – terwijl mannen én vrouwen allebei bang kunnen zijn om te falen. Waarschijnlijk spelen culturele normen hierin een rol.”

Je bent niet alleen

Ja, natúúrlijk zijn er meer mensen die last hebben van faalangst, zelfs mensen van wie je het misschien niet verwacht. Wist je bijvoorbeeld dat deze bekende Nederlanders er ook weleens mee dealen?
– Onlangs vertelde presentator Tim Hofman dat hij faalangst had toen hij John de Mol moest interviewen voor het programma BOOS, over het schandaal rondom The Voice Of Holland. Vlak voor het interview ging Hofman even naar het toilet, vertelde hij in de talkshow Sophie & Jeroen. “Toen ben ik voor die spiegel gaan staan en ik dacht: hoe ga ik dit in hemelsnaam doen?” Ook juridisch hing er veel af van deze BOOS-aflevering, vertelt Hofman. “Toen had ik voor het eerst in lange tijd in dit werk weer echt faalangst.”
– Rijzende ster Roxy Dekker treedt vaak op, maar vindt dat elke keer nog spannend. Zo viel de negentienjarige zangeres vlak voor haar Paaspop-optreden bijna flauw. Een vorm van faalangst, zo zei ze in talkshow BEAU. “Ik voel gewoon heel erg dat ik het goed moet doen”, aldus Roxy.
– Zelfs Angela Groothuizen met al haar (werk)ervaring kreeg last van angst na de dood van haar moeder, een paar jaar geleden. Ze had net een nieuwe theatershow maar elke behoefte om op te treden was weg – ze kreeg een gevoel van faalangst. “Dat heb ik nooit eerder gehad, dat kreeg ik pas na haar dood”, vertelde Angela daarover in het programma De Geknipte Gast.

Alle leeftijden

Onderzoek laat zien dat ook jongeren veel last hebben van faalangst – en de druk om aan de eigen verwachtingen te voldoen, neemt toe met het ouder worden. Waar 27 procent van de twaalf- en dertienjarigen vaak of regelmatig interne prestatiedruk ervaart, is dat in de leeftijd van 21 tot 25 jaar meer dan het dubbele: 63 procent. Daarnaast zegt veertig procent van de jongeren druk te voelen om aan de verwachtingen van anderen te voldoen, zoals leraren en ouders.
Bron: CBS

Kenmerken van faalangst

– Je voelt jezelf nooit goed genoeg.
– Je voelt enorm veel angst en weerstand als je moet presteren.
– Je blijft vaak in je comfort zone zitten, omdat je het te spannend vindt om nieuwe dingen uit te proberen.
– Je vraagt continu bevestiging en wilt graag horen dat je het goed doet.
– Als je een opdracht krijgt, roep je vooraf al dat je er niet goed in bent, omdat je bang bent aan bepaalde verwachtingen te voldoen.

Relaxter afrijden

O, de horror: dat rijexamen wat je in een uurtje moet afleggen, een strenge examinator die naast je zit en dan óók nog foutloos rijden en nergens tegenaan botsen – een mens kan van minder gestrest raken. Daarom bedacht het CBR in 2009 het faalangstexamen, voor leerlingen die zó veel angst en stress voelen tijdens het afrijden, dat ze een black-out krijgen. Het faalangstexamen is overigens niet makkelijker dan het normale examen, het duurt alleen wat langer. Examenkandidaten mogen tussendoor een paar keer een time-out nemen als het ze teveel wordt. Het goede nieuws: daardoor ligt het slagingspercentage vaak hoger dan bij het standaardexamen.

Tekst: Mirthe Diemel
Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.