Een narcistische partner, moeder of vriendin? Zó herken je het

29 juli 2021

Wanneer je te maken krijgt met narcisme kun je gaan twijfelen aan je gezonde verstand. Soms merk je pas na jaren dat je met een narcistische partner leeft. Of zelfs nóg veel later, wanneer je als volwassen vrouw terugkijkt op je jeugd en de narcistische trekken van je moeder herkent.

Narcisme

De term narcisme stamt uit de Griekse mythologie. Narcissus was een knappe, jonge man die zich beter voelde dan iedereen. Hij werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld in het vijverwater, wilde het kussen en omhelzen, viel voorover en verdronk.

Als we de zelfdiagnoses van anderen zouden moeten geloven, is de helft van de wereld bevolkt door narcisten, vooral in de vorm van ex-partners. De werkelijkheid ligt gelukkig een stuk genuanceerder. Iederéén heeft wel wat narcistische trekjes, stelt psychotherapeut Craig Malkin. Dat betekent niet dat je meteen een persoonlijkheidsstoornis hebt. Narcistische trekjes kunnen soms zelfs heel gezond zijn. Dit ‘gezonde narcisme’ betekent dat je het gevoel hebt dat je goed bent in wat je doet, maar wel openstaat voor kritiek.

Ingewikkelder wordt het bij de veel extremere narcistische persoonlijkheidsstoornis. Mensen met deze stoornis voelen zich belangrijker dan anderen en verwachten daar een speciale behandeling voor. Ze zijn arrogant en overdrijven hun prestaties. Ook zijn ze vaak jaloers en hebben een gebrek aan empathie. Dat laatste maakt dat ze anderen kunnen gebruiken als ze daar zelf beter van kunnen worden. Door dat gebrekkige inlevingsvermogen kennen ze geen schuldgevoel. Sterker nog: ze kunnen kritiek erg slecht verdragen, wat zich kan uiten in grote woede en agressie. Vaak ligger een laag zelfbeeld, eenzaamheid en onzekerheid onder dat opgeblazen masker. Applaus van anderen helpt om dat lage zelfbeeld op te krikken. Overigens bestaat hierin bij mensen met narcisme geen middenweg: ze willen óf bewonderd, óf gevreesd worden.

Wetenschappers onderscheiden drie soorten narcisme:

1. Grandioos narcisme. De persoon wil in het middelpunt staan van de aandacht en trekt zich weinig aan van anderen. Zaken waarin hij of zij eigenlijk niet zo goed is, omzeilt hij. (We schrijven verder ‘hij’ omdat het makkelijker leest, maar een narcist kan óók een vrouw zijn). Kritiek negeert óf verdraait hij in zijn voordeel (ook bekend als ‘gaslighting’). Grandioze narcisten hebben een gebrek aan empathie, zijn vaak erg jaloers en schromen niet om anderen uit te buiten voor hun eigen gewin. Te weinig erkenning kan leiden tot woede.
2. Agressief narcisme. Iemand voelt weinig tot geen empathie, heeft een kwaadaardige houding, maakt gebruik van anderen en vertoont asociaal en agressief gedrag.
3. Verborgen of kwetsbaar narcisme. Ook deze persoon is erg op zichzelf gericht, maar voelt zich extreem kwetsbaar wanneer anderen kritiek hebben. Daarom is deze narcist vaak juist gericht op anderen. Hij observeert ze en doet gespeeld charmant. Meestal ligt daar schaamte voor zijn eigen tekortkomingen aan ten grondslag. Hij is afhankelijk van de waardering van anderen. Krijgt hij die niet, of komt er kritiek, dan trekt hij zich terug en verbreekt het contact. “Thuis zijn kwetsbare narcisten vaak anders”, weten psychologen Reinder Siekmann en Shannon Urick. “Achter gesloten deuren krijg je te maken met onverklaarbare stemmingswisselingen, harde kritiek en kleineren. Hij geeft je overal de schuld van, negeert je, isoleert je van vrienden en van je familie, maakt je financieel afhankelijk, gedraagt zich jaloers, liegt tegen je, beschuldigt je van alles en nog wat, trekt je aan en stoot je af. Het masker van de charmante partner gaat af en daar verschijnt thuis het verborgen narcisme.”

Hoe ontstaat narcisme?

Wetenschappers denken dat een narcistische persoonlijkheidsstoornis gedeeltelijk erfelijk is. Maar vooral externe factoren spelen een rol. Een jeugd vol verwaarlozing bijvoorbeeld, of juist een jeugd met verstikkende aandacht van één of beide ouders. Narcisme is in dat geval een beschermingsmechanisme voor een zwak zelfbeeld. 

De 12 kenmerken van narcisme

Hoewel je misschien anders zou denken, is narcisme niet zo makkelijk te herkennen. Buitenstaanders zien meestal alleen de succesvolle kanten van die persoon. Het fantastische leven dat ze ogenschijnlijk leiden, de uitzonderlijke prestaties waarover ze vertellen. Het is al snel iets om van onder de indruk te zijn, als je niet kritisch verder kijkt. Dit zijn de belangrijkste kenmerken waaraan je iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kunt herkennen:
1. Vindt zichzelf bijzonder en beter dan anderen.
2. Wil continu bewonderd worden.
3. Doet gespeeld charmant en begripvol.
4. Heeft geen of weinig empathie.
5. Voelt zich onbegrepen.
6. Heeft moeite met vriendschappen en relaties.
7. Is oppervlakkig.
8. Heeft een gebrek aan emoties, maar reageert wel overgevoelig.
9. Wil macht hebben over anderen.
10. Kan agressief zijn.
11. Is extreem jaloers.
12. Voelt geen schuldgevoel of spijt.

Lees ook:een narcist in de buurt? Zó ga je er volgens een deskundige mee om