Zo herken je de signalen van ADHD
23 oktober 2024
Druk, snel afgeleid, impulsief en altijd alles kwijt. We kennen allemaal wel wat kenmerken van iemand met ADHD. Maar wanneer heb je het nou écht en hoe komt het dat er best wel wat vrouwen (en mannen) zijn die er pas op latere leeftijd achterkomen dat ze het hebben?
ADHD: dit is het
ADHD is een afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Als je ADHD hebt, worden de prikkels die binnenkomen in de hippocampus en de opdrachtcentra – zoals de prefrontale cortex – minder goed verwerkt. Door het gebrek aan controle worden je hersenen belast met een overload aan informatie en kun je slecht onderscheid maken tussen belangrijke en onbelangrijke prikkels. Geluiden, kleuren, beelden, alles komt even hard binnen en je reageert overal op.
Iets met chemische stofjes
Wat de oorzaak is van ADHD is niet precies bekend. Recent onderzoek wijst erop dat er een onbalans is van de twee neurotransmitters dopamine en noradrenaline. Hierdoor neemt de kwaliteit en de kracht van de signalen tussen de cellen af. Dopamine speelt een belangrijke rol bij het plannen van denkprocessen en doelgericht handelen en bij het reguleren van emotie en motivatie. Noradrenaline helpt je om in actie te komen en is nauw verbonden met stress en het normaal functioneren van het immuunsysteem.
Wat doet medicatie?
ADHD-medicatie verhoogt de hoeveelheid dopamine en noradrenaline tussen de zenuwcellen. Deze neurotransmitters activeren de opdrachtcentra, waardoor binnenkomende prikkels efficiënter worden verwerkt. Dit maakt het onder meer makkelijker om je te focussen. De effecten per soort medicatie kunnen per persoon verschillen waardoor het vaak noodzakelijk is om verschillende types en doseringen uit te proberen.
Prikkelig
Mensen met ADHD zijn enerzijds continu op zoek naar prikkels. Ze vinden snel iets saai en zoeken steeds nieuwe prikkels en uitdagingen. Ze hebben eigenlijk een soort FOMO-brein. Dat kan variëren van eindeloos gamen, tig keer per dag de telefoon oppakken tot het steeds wisselen van baan. Anderzijds raken ze ook snel oververmoeid van al die prikkels. Het is dus constant zoeken naar balans.
3 varianten
ADD wordt door velen als iets anders gezien dan ADHD, maar vaak is de beleving van binnen voor een groot deel hetzelfde. Tegenwoordig noemen we alles ADHD, maar er zijn wel drie varianten
Overwegend onoplettende type (ADHD-I, ook wel bekend als ADD)
• Aandacht-/concentratieproblemen, snel afgeleid
• Dromerig/veel denken/een hoofd vol gedachten
• Vergeetachtig en chaotisch
• Moeite met dingen afmaken
• Slecht kortetermijngeheugen
• Moeite met plannen en organiseren en administratieve zaken
• Moeite met luisteren
• Slecht overzicht in tijd hebben en vaak te laat komen
• Moeite met prioriteiten stellen
• Moeite met het uiten van gevoelens
• Het overzicht verliezen in (complexe) situaties
• Moeite met de aandacht houden bij zaken die minder interessant zijn
• Juist enorm geconcentreerd bezig zijn met zaken die wél interessant zijn (hyperfocus)
Overwegend impulsieve en hyperactieve type (ADHD-H)
• Aandacht-/concentratieproblemen, snel afgeleid
• Moeite met stilzitten en vaak onrustig en rusteloos
• Vaak problemen met slapen
• Vaak dingen kwijtraken
• Ineens heel boos kunnen worden
• Niet nadenken voor je iets doet of zegt
• Moeite met plannen maken
• Door andere mensen heen praten
• Snel afgeleid zijn, niet goed kunnen luisteren
• Moeite met details, slordigheidsfouten maken
• Veel dingen tegelijk doen, dingen niet afmaken
• Vergeetachtig zijn
• Snel verveeld zijn
• Impulsief omgaan met bijvoorbeeld geld, vrienden, relaties en werk
• Weinig tot geen gevoel hebben voor tijd en daardoor vaak te laat komen.
• Prikkelbaarheid en snel boos worden.
• Onhandigheid en houterigheid. Vaak vallen en knoeien
Combinatie-type (ADHD-C)
• Aandacht-/concentratieproblemen, snel afgeleid
• Dromer/veel denken/een hoofd vol gedachten
• Hyperactief en impulsief
• Motorische onrust
• Moeite om zich aan de structuren en regels te houden
• Moeite met wachten
• Veel ideeën uitvoeren, maar niet afmaken
• Vaak spullen kwijtraken
• Overzicht kwijtraken
• Energie- en motivatieproblemen
Lees ook: ADHD bij vrouwen: waarom de diagnose vaak laat komt
Wanneer heb je nou ADHD?
Nikkie Föllings is Verpleegkundig Specialist GGZ en heeft zich gespecialiseerd in ADHD bij volwassenen. Ze is werkzaam in de basis ggz én heeft een eigen praktijk: de ADHD specialist. Ze diagnosticeert volwassenen én behandelt ze: “Om echt te kunnen spreken van ADHD zijn er een aantal kenmerken en voorwaarden waar iemand aan moet voldoen. Iemand moet als volwassene zowel op aandachtstekort en/of impulsiviteit/hyperactiviteit 5 of meer kenmerken hebben en op in ieder geval twee verschillende levensgebieden last ondervinden. Denk aan werk en scholing, gezin, zelfbeeld, sociale contacten en relaties en vrije tijd en hobby’s. Daarnaast moet je in de kindertijd tot 12 jaar ook kenmerken hebben vertoond, omdat ADHD iets is dat al vanaf dag één aanwezig is.”
3 dingen die minder bekend zijn over mensen met ADHD
• Slaapproblemen
75-80 procent van de ADHD’ers kampt met slaapproblemen. Bij iemand die ADHD heeft wordt melatonine, een hormoon dat je slaperig maakt als het donker wordt, later aangemaakt dan bij mensen die geen ADHD hebben. Als ze dan eindelijk moe worden en naar bed gaan, zit vaak hun hoofd nog vol en moeten ze eerst ‘ontprikkelen’ waardoor ze later in slaap vallen en de volgende dag moe zijn.
• Erfelijk
ADHD komt in sommige families vaker voor dan in andere families. Uit onderzoek blijkt dat ADHD voor ongeveer 80 procent bepaald wordt door erfelijkheid. Maar als een kind een genetische aanleg voor ADHD heeft, dan hoeft het nog geen ADHD-kenmerken te vertonen. Dit is mede afhankelijk van omgevingsfactoren. Sommige factoren kunnen ADHD-kenmerken versterken en andere factoren kunnen de kenmerken verminderen.
• Verslavingsgevoelig
ADHD’ers zijn verslavingsgevoelig. Dat kan zich uiten in veel gamen en eindeloos scrollen op de telefoon, maar ook in alcohol- en drugsgebruik. De ADHD kan zelfs zo problematisch worden dat je niet meer normaal kunt functioneren en in de hulpverlening terecht komt. “In de verslavingszorg en gevangenissen zitten bovengemiddeld veel mensen met ADHD. Dat komt onder meer omdat mensen met ADHD moeite hebben om zich aan regels te houden, erg impulsief kunnen zijn en soms echt niet nadenken voordat ze iets doen. Ook onder agenten en marechaussee zitten in verhouding veel mensen die ADHD hebben, omdat ze constant prikkels nodig hebben’, aldus ADHD-coach Margo Matse.
Lees ook: Tisha kreeg eindelijk de diagnose ADHD: ‘Eindelijk wist ik wat ik had’
3 vragen aan ADHD-specialist Nikkie Föllings
Hoe komt het dat ADHD – vooral bij vrouwen – vaak pas op latere leeftijd wordt ontdekt?
“Mensen met ADHD-H zijn vaak druk in gedrag. Dat kan overlast geven. Voor mensen met type ADHD-I geldt dat niet. Ze zijn snel afgeleid, dromerig en gaan als kind tijdens het spelen van het ene naar het andere speelgoed, maar geven geen overlast. Als ze dan ook nog intelligent genoeg zijn en voldoendes halen, valt hun ADHD op jonge leeftijd vaak niet op. Pas op momenten dat hun zelfstandigheid groter wordt, dán komt die ADHD aan het licht. Bijvoorbeeld als ze naar de middelbare school gaan, gaan studeren, op zichzelf gaan wonen, een kind krijgen of met pensioen gaan. Ja, zelfs dan nog. Dan valt de externe structuur weg en moeten ze het zelf aanbrengen. Maar dat lukt dan niet.”
En hoe uit zich dat?
“Omdat iemand met ADHD moeilijk structuur kan aanbrengen, moet hij of zij heel hard werken om de dingen die voor anderen normaal zijn te laten slagen. Ze ontwikkelen een laag zelfbeeld, belanden in een depressie, krijgen een burn-out, raken verslaafd, worden neerslachtig, krijgen financiële problemen, kunnen hun huishouden niet op orde houden of hebben continu het gevoel onder te presteren: dit kunnen allemaal gevolgen zijn van ADHD.”
Komt het nou echt vaker voor dan vroeger?
“ADHD wordt vaak gezien als een moderne stoornis, maar de eerste beschrijving van ADHD werd al in 1902 gedaan door de Engelse kinderarts George Still. Dat het ‘vroeger’ minder voorkwam, is natuurlijk niet zo. Er was alleen minder over bekend en er werd niet over gesproken. Je had gewoon die ene drukke jongen in de klas of dat dromerige afwezige meisje. Tegenwoordig kijken we veel bewuster naar kinderen en zien we een eventuele bijzonderheden veel eerder. In mijn ogen is dat een goede zaak. Hoe eerder je weet dat je ADHD hebt, hoe beter je kunt omgaan met je sterke en minder sterke punten, hoe beter je je leven op een passende manier kunt inrichten en hoe minder kans dat je bijvoorbeeld een depressie krijgt.”
Niet alleen maar negatief
ADHD heeft doorgaans een negatieve bijklank, maar ADHD betekent vaak ook: creatief, energiek, sociaal, out of the box kunnen denken, met onverwachte oplossingen kunnen komen, een groot empathisch vermogen, enthousiast en vrolijk. Niet voor niets zijn er veel bekende Nederlanders en wereldsterren met ADHD, zoals Justin Timberlake, Will Smith, Bill Gates, Georgina Verbaan, Freek Vonk, Charlie Luske, Jochem Meyer, Mozart en Albert Einstein.
De coach
Margo Matse (55) weet vanaf haar veertigste dat ze ADHD-I heeft. Ze heeft daarna het bedrijf ADD Coaching opgericht en helpt nu andere volwassenen meer inzicht te krijgen in hun ADHD. “Pas toen mijn dochter de diagnose kreeg, wist ik: dit ben ik ook, dit is precies waar ik al mijn hele leven mee worstel.” In welke mate je last hebt van ADHD, hangt volgens Margo van een aantal factoren af.
“De belangrijkste basis in je hersenen wordt gelegd tot je twintigste. Als je uit een warm en fijn nest komt, goed bent gehecht en weinig kritiek hebt gehad op wie je bent, ondervind je doorgaans minder problemen dan iemand die niet in een prettig gezin is opgegroeid. Er zijn mensen die er redelijk tot goed mee kunnen leven tot mensen die totaal niet functioneren. Daartussen zit een grote groep die worstelt en van binnen pijn en verdriet ervaart, die met 100 dingen start en niets afmaakt, het verwijt krijgt dat ze lui zijn, maar geen idee heeft wat ze verkeerd doen.
In mijn praktijk kom ik mensen tegen die gemiddeld tussen de 30 en 50 jaar zijn als ze erachter komen dat ze ADHD hebben. Ik heb zelfs een keer een dame in mijn praktijk gehad die er op haar 83ste achterkwam dat ze ADHD heeft, en zelfs dan heeft het nog nut dat je het weet. Voor haar vielen toen heel veel puzzelstukjes op hun plaats. Maar het is ook een lastig en grijs gebied en er zijn veel misdiagnoses. ADHD-I is aan de buitenkant niet ‘zichtbaar’ of storend en zolang je geen ‘lastig element’ bent, gaan er voor de buitenwereld geen alarmbellen af.
Zeker vrouwen zijn heel goed in het vertonen van gewenst gedrag waardoor ze er vaak pas op late leeftijd achterkomen. Als vrouwen zich bij hun huisarts melden, bijvoorbeeld met klachten als vermoeidheid of een burn-out, wordt de onderliggende oorzaak vaak moeilijk opgemerkt. ADHD bij vrouwen wordt veelal niet direct herkend en dat maakt eenzaam. Toen ik vijftien jaar geleden hulp zocht, miste ik empathie en praktische handvaten hoe ik met mijn ADHD kon omgaan. Daarom ben ik zelf een coachopleiding gaan doen, zodat ik anderen kan laten ervaren hoe hun ADHD-brein werkt en hoe je je leven kunt inrichten zodat het écht bij je past. Over het algemeen passen onregelmatige diensten of een baan met veel protocollen niet zo goed bij iemand met ADHD, maar een creatieve baan waarin je veel vrijheid heb juist weer wel.”
Een diagnose. Wat nu?
Denk je dat je ADHD hebt, of heb je al een diagnose? Moet je daar dan wat mee?
Dat hoeft natuurlijk niet. Je kunt ADHD hebben en niets doen. Zeker als het nu prima gaat zoals het gaat. Maar als je tegen problemen aanloopt, is het wellicht slim om hulp te zoeken. Een eerste stap is vaak een bezoek aan je huisarts, ook als je wil weten of medicatie je kan helpen, maar dat hoeft niet. Er zijn ook coaches zoals Margo, die mensen zonder diagnose in behandeling nemen.
Tekst: Brigiet Bluiminck
Foto: Getty Images
Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.
