Masja en Ilona: ‘Ik stopte met diëten… en toen viel ik af!’

Tekst: Ella Mae Wester

11 februari 2025

Diëten is dé manier om af te vallen, denken veel mensen. Maar dat geldt niet altijd, diëten kan zelfs een averechts effect hebben. Soms is juist stoppen met diëten de manier om af te vallen.

Masja (54) raakte in een jaar tijd dertig kilo kwijt. Dat deed ze níét door op dieet te gaan. Ze was lang ontevreden over haar gewicht en had al allerlei diëten geprobeerd – “je kunt beter vragen welk dieet ik niet heb geprobeerd” – van intermittent fasting tot koolhydraatarm eten, de Weight watchers en allerlei poeders en shakes die ze bij de drogist kocht. Maar niets hielp. Masja: “Ik viel wel af, maar kwam daarna net zo snel weer aan. Het lukte me niet om blijvend op gewicht te blijven.”
Tot het moment dat Masja zeven jaar geleden met wandelen begon. Ze had last van een scheenbeenvliesontsteking, ook wel shin splint genoemd. Haar fysiotherapeut raadde haar aan om te gaan wandelen. Te beginnen met vijf minuten per dag. Hij zei er ook bij dat overgewicht niet hielp om beter te worden. Masja sputterde eerst nog tegen: “Ik zei tegen hem dat ik helemaal niet kon wandelen, omdat ik pijn in mijn scheenbenen had. Toch ben ik het onder zijn begeleiding gaan maar doen. Het is een heel proces geweest, het ging – letterlijk – stapje voor stapje. In het begin vond ik dat wandelen maar saai. Ik heb vaak gedacht, als ik weer eens ’s ochtends vroeg langs het kanaal bij mij in de buurt liep: wat doe ik hier eigenlijk? Tot ik merkte dat het verlichting begon te geven aan de pijn in mijn schenen. Toen ik langere stukken kon lopen, begon mijn broek losser te zitten, kon ik gemakkelijker naar de wc en kwam ik altijd vrolijk thuis. Dat motiveerde me om ermee door te gaan.”

Niet zwart-wit

Dat diëten dé manier is om af te vallen, denken nog steeds veel mensen. Natuurlijk gaat afvallen niet vanzelf en zul je iets moeten doen om de kilo’s eraf te krijgen, maar diëten kan ook een averechts effect hebben. Soms val je juist af door te stoppen met diëten. Hoe dat komt, vertelt Bibian van der Voorn, die als arts en universitair onderzoeker is gespecialiseerd in obesitas. Bibian: “Je kunt inderdaad soms afvallen door te stoppen met diëten en meer in te zetten op een gebalanceerde leefstijl. Het is alleen niet zo zwart-wit. De onderliggende oorzaken van overgewicht kunnen variëren, en afhankelijk van die oorzaken kun je die ook weer oplossen. Soms ontstaat overgewicht nadat iemand is begonnen met bepaalde medicijnen, anderen hebben veel stress gehad waarna hun leefstijl is veranderd, en het kan ook zijn dat er een bepaalde ziekte speelt. Die oorzaken en bijbehorende oplossingen kun je niet op een hoop gooien. Maar in z’n algemeenheid kun je een stofwisseling die uit balans is niet goed herstellen met alleen diëten. Sterker nog, je lichaam kan op een streng dieet reageren alsof het in een risicovolle situatie zit, zoals vroeger tijdens de hongerwinter gebeurde. Dan ‘denkt’ je lichaam: o, hier gebeurt ineens van alles, ik heb voorlopig weinig te eten en ga alle voedingsstoffen op een wat rustiger pitje verbranden. In het begin kun je daardoor veel afvallen. Maar vaak stagneert het afvallen na een tijdje dan toch. Dat komt doordat je stofwisseling trager gaat werken. Je lichaam komt dan in een andere balans. Je instellingen zijn als het ware veranderd en er wordt efficiënter met minder energie omgegaan.” Een streng dieet is daarnaast vaak niet lang vol te houden, zegt Bibian. “En als je dan terugvalt in je oude gewoontes, is dat ongunstig voor het afvallen. Die veranderde stofwisseling verander je namelijk niet zomaar terug. Wat je eigenlijk wilt, is je lichaam rustig, stap voor stap, terug in balans krijgen. Gooi dus niet met een schokeffect van een streng dieet in een paar weken of maanden alles om. Kijk, die kilo’s zijn er meestal niet van de ene op de andere dag aangekomen. Probeer dus met eenzelfde tempo die instellingen van je stofwisseling terug in een gebalanceerde situatie te krijgen.”
Hoe je dat doet? Bibian: “Onafhankelijk van de oorzaak waardoor je bent aangekomen, is een gebalanceerde leefstijl helpend. Dat je genoeg eet, en niet te veel, dat je gezond eet – volgens de Schijf van vijf – én dat je genoeg beweegt. Het bewegen moet niet extreem inspannend zijn, zoals je ziet bij sommige afvalprogramma’s op tv. En daarnaast is ook voldoende slaap en ontspanning belangrijk. Je moet een situatie proberen te creëren die je lang kunt volhouden.”

Oneerlijke strijd

Dat wil niet zeggen dat iedereen op een gezond gewicht kan komen door de basisadviezen over voeding, bewegen en slapen te volgen, benadrukt Bibian. “Als je ernstig overgewicht hebt, zijn je instellingen anders dan die van iemand met een normaal gewicht. Helaas val je dan niet gemakkelijk af en zul je het behaalde gewichtsverlies ook niet gemakkelijk behouden. Het is een oneerlijke strijd: je zult vaak meer moeten bewegen en minder moeten eten dan de meeste anderen, maar volg dus niet dat extreme dieet en begin niet opeens met topsport. Het gaat vooral om het streven naar een nieuwe balans om die instellingen van je stofwisseling weer terug te krijgen naar een gunstiger situatie. Ernstig overgewicht wordt in medische termen ook wel obesitas genoemd. Obesitas kun je zien als een chronische ziekte, waarbij een ontsteking van het vetweefsel grote gevolgen kan hebben voor je gezondheid. Het belangrijkste signaal dat er gezondheidsrisico’s spelen, is een vergrote buikomvang – 88 cm of groter bij vrouwen en 102 cm of groter bij mannen – in combinatie met een BMI die groter is dan 25. Dan zijn je instellingen zeer verstoord en heb je een hoger risico op ziektes die ontstaan als gevolg van ontstoken vetcellen, zoals suikerziekte, een hoge bloeddruk en cholesterol, en andere ziektes zoals leververvetting en depressie. Om het lijstje compleet te maken: er zijn meer dan tweehonderd ziektes waarop je een hoger risico hebt als je obesitas hebt, inclusief verschillende soorten kanker. Dat zegt wel iets over de impact van ontstoken vetweefsel.”

Omslagpunt

Ilona (42) had al “héél veel” diëten gevolgd, van shakes en tot afvallen onder begeleiding van verschillende diëtisten. Maar niets hielp om blijvend af te vallen. Ilona was als kind al te zwaar en moest op dieet. Later sloeg ze samen met een vriendin aan het sonjabakkeren. De vriendin viel af, maar Ilona niet, terwijl ze er nog wel zo vol voor was gegaan. Frustrerend, vond ze. Het was vooral lastig om af te vallen rond haar benen en ze begreep maar niet waarom. Tot ze een chronische aandoening bleek te hebben: lipoedeem, ook wel vetzwelling genoemd, waarbij vet ongelijkmatig is verdeeld over het lichaam. Het verklaarde ook de pijn die ze vaak in haar benen had. Ilona: “Ineens begreep ik waarom dat sonjabakkeren bij mij niet hielp. In dat dieet zaten voor mij te veel koolhydraten, dat werkt voor iemand met lipoedeem gewoon niet goed.” Drie jaar geleden kwam voor Ilona het omslagpunt. Iemand uit haar woonplaats die ze kende die ook lipoedeem had, vertelde op haar Facebook-account dat ze minder last had van haar lipoedeem nadat ze een holistisch gezondheidsprogramma was gaan volgen. Ilona: “Daarbij probeer je uit hoe je lichaam reageert op allerlei verschillende omstandigheden, voedingsstoffen bijvoorbeeld. Ik was een beetje sceptisch, maar mijn man vond dat ik dat ook moest proberen. Zo ontdekte ik van welke voeding ik aankwam, waar ik meer pijn van kreeg en waar ik van afviel. Maar ik leerde ook wat voor effect bewegen op mij had. Het was hard nodig: ik woog op dat moment 115 kilo en was zo’n moeder die op een bankje zat als haar kinderen buiten speelden. Door dat gezondheidsprogramma ben ik gezonder, fitter en actiever geworden en heb ik minder pijn. Ik ben drie keer per week gaan sporten.”
Bibian: “Lipoedeem is een afzetting van vet. Obesitas is een ziekte van het vetweefsel, dat niet goed functioneert en ontstoken is en lipoedeem is daar een speciale categorie van. Gelukkig komt lipoedeem niet veel voor. Maar als je het hebt, kan het heel naar en invaliderend zijn. Het is ook nog eens lastig te behandelen. Dus het is enorm knap dat Ilona zelf grip op de nare gevolgen van haar overgewicht heeft gekregen. Dat geldt ook voor Masja, trouwens.”

Neem de tijd

Voor wie werkt het eigenlijk om af te vallen door met diëten te stoppen? Bibian: “Mensen met ernstig overgewicht of obesitas hebben echt een ziekte, die hebben begeleiding nodig om eerst te kijken welke oorzaken en belemmerende factoren er allemaal spelen, en om een plan op maat te maken. Zonder begeleiding stoppen met diëten en aan de slag gaan met een gebalanceerde leefstijl kan wél werken voor mensen die alleen wat overgewicht hebben. Dan zou ik zeggen: neem als handvat de basisadviezen van het Voedingscentrum, het Kenniscentrum sport en bewegen en het Trimbosinstituut. Neem vooral de tijd. Als je bijvoorbeeld vijf kilo te zwaar bent, hoef je niet streng te gaan diëten, maar gewoon iets scherper moet zijn op leefstijlkeuzes. Je kunt best af en toe wat ongezonds eten, als je maar het grootste deel van de tijd gebalanceerd eet en beweegt.”
Heb je echt ernstig overgewicht, dan raadt Bibian aan om een professional in te schakelen. “Al is het alleen een gesprek met je huisarts, zodat die mee kan kijken waardoor die obesitas is ontstaan, en of die inmiddels is weggenomen. Gebruik je bijvoorbeeld die medicijnen nog die je bent gaan slikken, heb je nog steeds last van ernstige stress of die hormoonstoornis? Het is anders als je zelf weet wat er is mis gegaan en denkt dat je dat weer kunt herstellen – wanneer je bijvoorbeeld bent aangekomen nadat je bent gaan samenwonen of kinderen hebt gekregen, waardoor je leefstijl is veranderd. Dan heb je niet per se een professional nodig en is het belangrijk om samen met belangrijke anderen in je directe omgeving een verandering door te voeren die in je leven past. Geef jezelf dan een aantal maanden de tijd om rustig in een nieuwe balans te komen. Want het gaat niet meteen morgen veranderen.”

Chronische ziekte

Bij ernstig overgewicht – obesitas dus – ben je daar helaas niet zomaar vanaf. Bibian: “Jaren nadat je een gewoon gewicht hebt bereikt, kunnen je instellingen nog steeds verstoord zijn. In de nieuwe richtlijnen voor mensen met obesitas wordt daarom aanbevolen om altijd meer dan de standaardhoeveelheid te blijven bewegen om je stofwisseling op gang te houden. Dus waar bij de gemiddelde Nederlander honderdvijftig minuten per week matig intensieve inspanning wordt aanbevolen – zonder elektrische ondersteuning fietsen, of stevig doorstappen als je je hond uitlaat – wordt voor mensen die obesitas hebben gehad twee- tot driehonderd minuten geadviseerd. Het is echt een chronische ziekte. In onderzoeken wordt gezien dat je vetweefsel en de stofwisseling meer dan vijf jaar na de gewichtsafname anders blijven functioneren. Maar als je je lichaam rustig en zonder intensief dieet in balans probeert te krijgen, is de kans wel groter dat je oude instellingen weer terugkomen.”

Marathon
Masja wandelt na zeven jaar nog steeds dagelijks: “Ik loop elke ochtend zodra ik opsta zestig tot tachtig minuten – dat is ongeveer zesenhalve kilometer – in een flink tempo. In weer en wind, ook tijdens de feestdagen en ook als ik jarig ben. Mijn motto is ‘geen zin, toch doen’, want ik wil nooit meer terug naar mijn oude gewicht.” Het wandelen veranderde Masja’s leven. Ze besloot van baan te veranderen en opende de schoonheidssalon waar ze altijd al van droomde. Niet alleen Masja’s leven veranderde door het afvallen, ook dat van Ilona. Ilona: “Vroeger kon ik nog geen drie kilometer lopen, nu heb ik laatst een marathon gewandeld. Een fijne bijkomstigheid is dat ik 53 kilo ben afgevallen. Niet door te diëten, maar door mijn gezondheid voorop te stellen. Mijn gewicht is al tweeënhalf jaar stabiel. Van mijn lipoedeem ben ik niet af, maar ik heb er wel minder last van. Het heeft me gelukkiger gemaakt. Ik weet nu: als je iets wilt veranderen, moet je iets doen. En dat heb ik gedaan.”

Volgen?

Inmiddels inspireert Masja anderen met haar verhaal. Op haar Instagram-account Eerlijke schoonheid plaatst ze filmpjes over wat wandelen je kan brengen. Ook Ilona deelt haar ervaringen op Instagram: Ilona Bos-Schekkerman.

Foto: privébeeld (Ilona links, Masja rechts)

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.