Waarom vet niet je vijand is

8 oktober 2024

Vet heeft nog altijd een imagoprobleem: je wordt er dik van, het is slecht voor je en je krijgt er hart- en vaatziekten van. Maar… vet is zeker niet alleen maar ongezond. Sterker nog: je kunt niet zonder. Hoe dat zit lees je hier.

Energiepotje

Een vetcel is vergelijkbaar met een ballonnetje: het kan helemaal gevuld zijn, halfvol of bijna leeg zijn, net als een ballon die zich kan vullen met lucht. Een vetcel wordt gevuld wanneer je meer calorieën (energie) eet dan je verbruikt. Deze overtollige energie wordt omgezet in vetreserves en opgeslagen in vetcellen. Wat veel mensen niet weten, is dat lichaamsvet een orgaan is. Mariëtte Boon is obesitas-arts en co-auteur van de internationale bestseller Vet belangrijk: “Je vetcellen geven hormonen af en communiceren op die manier met nagenoeg elk ander orgaan in je lichaam. De primaire taak van vetcellen is energieopslag, ze zijn je reserve-energiepotje. Verder zorgt vet voor isolatie waardoor je lichaam op de juiste temperatuur blijft en vormt het een beschermlaag, een soort stootkussen, voor je lijf.”

Lichaamsvet speelt een rol bij:

• Vruchtbaarheid
Je hebt minimaal 17 procent lichaamsvet nodig om vruchtbaar te kunnen zijn. Onder die grens verloopt je menstruatie onregelmatig of stopt zelfs. Mariëtte legt het uit: “Je lichaamsvet produceert het hormoon leptine en geeft daarmee een signaal aan je hersenen hoeveel energievoorraad in de vorm van vet er is. Hoe meer lichaamsvet je hebt, hoe meer leptine er wordt afgegeven. Zodra je brein te weinig leptine binnenkrijgt, schakelt het vruchtbaarheidscentrum tijdelijk uit, waardoor de menstruatie stopt. Daarom is lichaamsvet letterlijk van levensbelang.”

• Betere weerstand
Mariëtte: “Een gezond vetpercentage is essentieel voor je weerstand. Heb je te weinig lichaamsvet, dan is je weerstand ook laag. Dat komt omdat het vethormoon leptine een belangrijk hormoon is dat je afweercellen goed laat werken. Je bent dan vatbaarder voor infecties waar je met een normaal vetpercentage prima tegen bestand bent.”

• Goedgemutst
Vetweefsel produceert hormonen die je stemming beïnvloeden. Bovendien zorgen ze voor een goede balans van je geslachtshormonen, die ook een sterke invloed op je mood hebben.

• Verouderingsproces
Mariëtte: “Je vertraagt het verouderingsproces als je minder eet dan je lichaam verbruikt – een kwart minder dan je energiebehoefte. Dat komt omdat er tijdens alle processen in je lichaam, waaronder je spijsvertering, schadelijke stofjes vrijkomen. Dit noem je zuurstofradicalen. Als je veel eet, ontstaan er meer zuurstofradicalen, waardoor de veroudering sneller toeneemt dan wanneer je iets minder eet.”

• Eetlust
Mariëtte: “Een gezond vetpercentage zorgt voor een duidelijk verzadigingsgevoel. Als je een hoog vetpercentage hebt, maakt je lichaam veel leptine aan. Hierdoor komen de signalen naar je brein minder goed door en blijf je hongerig. En in je darmen worden ook minder verzadigingshormonen afgegeven, waardoor je minder snel verzadigd raakt.”

3 soorten lichaamsvet

• Wit vet
Functie: de energievoorraad, isolatie en beschermlaag van je lichaam. En het produceert honderden hormonen, waarvan sommigen van levensbelang zijn.
Waar zit het? Bijna overal, bijvoorbeeld onder de huid en in je buik tussen organen.

• Bruin vet
Functie: de warmtekachel van je lichaam: bruine vetcellen zijn in staat om vetten om te zetten in warmte. Bruin vet is gezond lichaamsvet.
Waar zit het? In de hals en rondom je sleutelbeenderen. 

• Beige vet
Functie: dit vet is een soort ‘tussenvorm’ van wit en bruin vet. Het heeft dezelfde gezonde warmtefunctie als bruin vet, maar iets minder sterk. Witte vetcellen kunnen omgezet worden naar beige vetcellen. Dit omzetten van wit naar beige vet gebeurt bijvoorbeeld door kou. Zo kun je de thermostaat gedurende een paar uur per dag op 15 à 16 graden zetten. De zenuwen in de huid geven dan signalen naar het brein dat er kou is, waardoor er na 10 dagen meer bruin vet is aangemaakt.
Waar zit het? Beige vet zit tussen wit lichaamsvet.

3 vragen aan… 

Prof. Dr. Yves van Nieuwenhove is buikchirurg en auteur van het nieuwe boek Waarom ons vet niet de vijand is. Het is vorige maand verschenen.

Waarom schreef je dit boek?
“In mijn praktijk spreek ik regelmatig mensen met ernstig overgewicht, meestal tussen de 120 en 140 kilogram, die ten einde raad zijn. Het viel me op dat ze vaak een verkeerd beeld hebben over hun lichaamsvet en de vetten in voeding als de boosdoener zien. Maar de reden van overgewicht is meestal níét dat we te vetrijk eten, maar doordat we te veel koolhydraten in de vorm van suikers en zetmeel binnenkrijgen, zoals aardappelen, brood en pasta. Het leek me goed om een informatief boek over vetten te schrijven, want als je snapt wat lichaamsvet allemaal voor je doet en hoe vetopslag werkt, ga je het niet meer als de vijand zien en is het makkelijker om iets aan je overgewicht te doen of om het te accepteren.”

Waarom is vet niet onze vijand?
“Te veel lichaamsvet is natuurlijk niet gezond, maar je lichaam kan niet zonder. Al je cellen bevatten een dun laagje vet en hebben vetten nodig om hun werk te kunnen doen.”

Hoe kunnen we positiever kijken naar lichaamsvet?
“Het schoonheidsideaal verschilt per cultuur, is subjectief en verandert met de tijd. Focus je niet op een laag vetpercentage, maar op hoe energiek, fit en gezond je je voelt. Om je goed te voelen, heb je voldoende energie nodig, en vet zorgt daarvoor.”

25 tot 30%

Voor vrouwen is 25 tot 30 procent lichaamsvet een gezond gemiddelde en bij mannen is dat 20 tot 25 procent. Met een weegschaal met impedantiemeting, waarbij je op blote voeten staat en via handvatten een onvoelbaar elektrisch stroompje door je lichaam krijgt, kun je een redelijke inschatting van je vetpercentage krijgen. Dit soort weegschalen vind je meestal in de sportschool of bij de diëtist.

Wist je dat…

… niet je huid maar je vetorgaan het grootste orgaan van je lichaam kan zijn? Ze hebben namelijk de grootste groeicapaciteit van je lichaam. Een normale vetcel heeft een diameter van ongeveer 0,02 mm. En een uitgezette vetcel kan 0,3 mm worden.
… vetcellen gemiddeld 8 tot 10 jaar meegaan? Stel dat je 20 kilo aankomt, dan maakt je lichaam extra vetcellen aan. Wanneer je vervolgens 20 kilo afvalt, houd je tot maximaal 10 jaar daarna dezelfde hoeveelheid vetcellen. Deze zijn dan alleen minder gevuld of staan leeg. Pas na die 10 jaar sterven de lege vetcellen af en worden dan door je lichaam afgevoerd. Ter vergelijking: huidcellen gaan gemiddeld 2 tot 4 weken mee voordat ze vervangen worden.

De vetten in je voeding

In je voeding komen twee soorten vetten voor: de verzadigde vetten (ongezond) en de onverzadigde vetten (gezond). Het Voedingscentrum adviseert om minder dan 10 procent van je totale dagelijkse energie-inname uit verzadigde vetten te halen. Stel dat je 2000 calorieën eet, dan bestaan 200 calorieën uit verzadigde vetten. Dit komt neer op zo’n 22 gram per dag. Oftewel: 6 eetlepels bakboter, 200 gram melkchocola, 100 gram volvette kaas of 200 gram roomijs.

Verzadigde vetten:

(Rood)vlees, boter, volle melk, kaas, room, volle yoghurt, gefrituurde snacks zoals fastfood (friet, kipnuggets, bitterballen), kant-en-klaar maaltijden- en snacks (chips, pizza, koekjes, taart, saucijzenbroodjes)                          

Onverzadigde vetten:

Omega 3: groene bladgroenten, vis (zalm, paling, makreel, haring,  sardientjes), walnoten, lijnzaad- en pompoenolie
Omega 6: cashewnoten, pinda’s, zaden, soja-, zonnebloem- en maïsolie
Omega 9: extra vierge olijfolie, avocado, sesamzaad

5 tips voor een gezond vetpercentage

Diëtist Corinne van Acht, van Voedingsadviesbureau Food and Wellness, is gespecialiseerd in overgewicht. Zij legt uit wat je kunt doen voor een gezond vetpercentage in je lichaam.

Ga voor een actieve leefstijl: weinig zitten
Het is goed om veel te bewegen, of omgekeerd: om weinig te zitten. Elke dag een uur sporten is top, maar probeer daarnaast ook tussendoor regelmatig te bewegen, zoals traplopen, staan in plaats van zitten of een ommetje maken. Voor het verhogen van je energieverbruik geldt namelijk: hoe actiever je op een dag bent, hoe hoger je energieverbruik. En dat is weer gunstig voor de vetverbranding.

Vertraag je stressniveau
Bij stress maakt je lichaam het stresshormoon cortisol aan, wat de vetverbranding tegenwerkt. Ervaar je veel spanning? Zorg dan voor meerdere rustmomenten op de dag. Dit, in combinatie met een gezond eetpatroon, verlaagt de cortisol-aanmaak en dat is goed nieuws voor de vetverbranding. 

Eet meer
Misschien wel de meestgemaakte fout bij mensen die willen afvallen, is dat ze te weinig eten. Het is niet: hoe minder je eet, hoe meer je afvalt, want te weinig eten veroorzaakt stress in je lichaam. Als gevolg hiervan gaat je lijf als het ware op slot en val je niet af. Om je vetpercentage te verlagen, heb je een negatieve energiebalans nodig. Bij een tekort van zo’n 500 kilocalorieën verlies je 0,5 kg vetmassa per week. Een volwassen vrouw heeft gemiddeld 2000 kilocalorieën per dag nodig. Als je ongeveer 1500 kilocalorieën binnenkrijgt, haalt je lichaam de resterende energie uit vetreserves.

Eet minder suikers
Suiker, bijvoorbeeld in koek, snoep en frisdrank, zorgen voor een snelle stijging van je bloedsuiker én van het vetopslag-hormoon insuline. Hoe meer suiker je eet, hoe meer vetopslag. Vervang daarom suikerrijke producten liever voor varianten zonder suiker.

Stop snaaitrek
Sterk bewerkte producten bevatten veel vet, suiker en zout. Deze combinatie van ingrediënten vergroot je eetlust en zijn daarom minder geschikt als je een gezond lichaamsvetpercentage wilt krijgen. Met pure, onbewerkte producten, zoals groenten, fruit, noten en volkoren granen, blijf je langer verzadigd en heb je minder snaaitrek.

Cijfers & feiten

• De zwaarste mens die ooit geleefd heeft, was een Amerikaanse man die 635 kilogram woog.
• In 2023 had de helft van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder overgewicht en 15 procent had ernstig overgewicht.
• Overgewicht komt vaker voor bij mannen, terwijl ernstig overgewicht (obesitas) juist vaker bij vrouwen voorkomt.
Bron: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Wil je meer weten over het boek Waarom ons vet niet de vijand is? Klik dan op onderstaande button.

Tekst: Esmir van Wering
Foto: Getty Images

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.