Wel of geen hormonen tijdens de overgang? Dít zegt de expert

28 oktober 2021

Hinderlijke overgangsklachten? Hormoontherapie kan een oplossing zijn. Deze therapie heeft een negatief imago, maar dat is niet terecht, vindt gynaecoog Dorenda van Dijken. Zij is voorzitter van de Dutch Menopause Society en weet alles over de overgang.

Als je in de overgang komt, kun je daar last van hebben. Voor vrouwen die véél last hebben van de hinderlijke klachten die daarbij horen – zoals opvliegers en nachtelijk transpireren – kan hormoontherapie een optie zijn. Het is zeker niet zo dat iedereen aan de hormoontherapie moet, zegt gynaecoloog Dorenda van Dijken, voorzitter van de Dutch Menopause Society (onderdeel van de NVOG, de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie). “Maar het is beschikbaar voor als vrouwen hinderlijke klachten hebben. Hinderlijk is voor iedereen weer anders, maar over het algemeen: als jouw functioneren in je werk of privé belemmerd wordt, kun je in aanmerking komen voor hormoontherapie.”

Waarom werd lange tijd gezegd dat je beter geen hormonen kon nemen vanwege gezondheidsrisico’s?

Dorenda van Dijken: “In 2002 is een onderzoek gepubliceerd over hormoontherapie. Dat onderzoek ging over een oudere doelgroep, er werden andere medicijnen gebruikt dan nu en vrouwen kregen die medicijnen langer voorgeschreven. Het type progestageen dat werd gebruikt in die medicijnen ging gepaard met een hoger risico op borstkanker. Door dat onderzoek heeft hormoontherapie een negatieve naam gekregen. Maar die medicijnen zijn in Europa voor hormoontherapie nooit op de markt geweest. In dat onderzoek ging het om synthetische oestrogeen, terwijl wij het natuurlijke oestrogeen voorschrijven. We werken voor hormoontherapie bovendien met veilige types progestageen, we schrijven lagere doseringen voor, voor een veel kortere termijn.
Die angst voor borstkanker is gebaseerd op oude beeldvorming en is echt achterhaald. Maar dat krijgen we er maar niet uit. In 2002 is dat onderzoek als een bom ingeslagen, er is daarna voor huisartsen lang geen nascholing geweest en dat beeld is blijven voortbestaan. Het heeft dus veel te maken met kennisachterstand en met beeldvorming. Je merkt helaas nog steeds dat vrouwen denken dat je borstkanker krijgt van hormoontherapie, maar nogmaals: dat is echt achterhaald. In alle landen om ons heen weten ze dat wel, maar Nederland loopt op dit gebied achter de troepen aan.
Overigens: in Nederland denken veel mensen ook nog steeds dat vrouwen het grootste risico lopen om aan borstkanker te overlijden. Ook dat klopt niet meer. Door de verbeterde behandelingen is die kans nog maar 3%. De kans dat je overlijdt aan hart- en vaatziekten is met 45% veel groter.”

Hoe werkt het?

“Er zijn pillen of je kunt de hormonen via de huid toegediend krijgen, dus via pleisters, een spray of gel. Welke vorm het beste voor je is, hangt af van je klachten. Als je last hebt van opvliegers en warmteklachten ’s nachts – het nachtzweten – en je verder gezond bent, is een pil heel effectief. Als je ook stemmingsklachten of seksuele klachten hebt, of een hoger risico op hart- en vaatziekten, kunnen pleisters, een spray of gel geschikter zijn. Dus het gaat om zorg op maat.
Bij het risico op borstkanker maakt bijvoorbeeld ook uit hoe oud je bent. Onder de vijftig heb je als vrouw in de overgang juist een lager risico op borstkanker. Daarom mogen jonge vrouwen tot hun vijftigste rustig doorgaan met hormoontherapie. Maar bij vijftig ligt een kantelpunt. Bij vrouwen die ouder zijn dan vijftig proberen we de hormoontherapie te beperken tot vijf jaar of een zo laag mogelijke dosering.”

Wat zijn de voordelen?

“Het belangrijkste is dat je klachten verminderen. Hormoontherapie werkt als beste tegen opvliegers overdag en nachtzweten, en voor sommige vrouwen ook tegen stemmingsklachten. Je krijgt door dit soort klachten vaak een domino-effect. Als je niet goed slaapt, is het niet zo gek dat je moe bent of een kort lontje hebt. Voor je gevoel van welbevinden en je kwaliteit van leven maakt hormoontherapie echt een verschil. Ik hoor vaak vrouwen die hormoontherapie gebruiken zeggen: ‘Ik ben weer mezelf, ik heb mijn leven terug, ben weer vrolijk en kan weer functioneren.’ De meesten voelen zich na drie maanden als herboren. Soms krijgen we zelfs weleens bloemen van mannen die zeggen dat ze hun vrouw weer terug hebben en dat het thuis weer gezellig is.

Na de overgang zijn vrouwen door de daling van het hormoon oestrogeen minder tot niet beschermd tegen hart- en vaatziekten, botontkalking en op de lange termijn dementie. Dus naarmate je jonger in de overgang komt, krijg je daar eerder mee te maken. Als je dertig bent en in de overgang komt, zit je op die leeftijd al in het lichaam van een vrouw van vijftig. Dan heb je voor je vijftigste waarschijnlijk al je eerste hartinfarct. Voor vrouwen die jonger dan veertig zijn en in de overgang komen, is het dus bijna verplicht. Dan kun je hun levensverwachting verlengen met tien tot vijftien jaar.”

Zitten er helemaal geen risico’s aan?

“Aan alles wat je doet, zit risico. Bij de pillen is er risico op trombose, maar dat risico is heel laag, lager dan dat van de anticonceptiepil. Als je de pillen langer dan vijf jaar gebruikt en je bent ouder dan vijftig, is er een minimaal risico op borstkanker. In percentages: als je boven de vijftig bent, is het risico op borstkanker 12%, bij zeven jaar pillen slikken wordt dat risico 12,1%. Bij langdurig gebruik is er bovendien risico op baarmoederproblemen. Vandaar dat we hormoontherapie bij vrouwen van boven de vijftig binnen vijf jaar afbouwen. Hormoontherapie is bedoeld als overbrugging, dus meestal red je het wel binnen vijf jaar, en anders is er altijd nog een lagere dosering mogelijk. Ons motto is: zo laag als mogelijk is, en zo lang als nodig is.”

Is het voor iedereen geschikt?

“Ja en nee. Ik had vorige week iemand in mijn praktijk die per dag een pakje sigaretten rookte en vier glazen wijn dronk. Zij kwam voor hormoontherapie, maar in zo’n geval moet je eerst zelf aan de slag. Maar als je je leefstijl en je voeding hebt aangepast, is het antwoord in principe: ja. Tenzij je bijvoorbeeld een voorgeschiedenis hebt van borstkanker of ernstig overgewicht. Dat laatste geeft ook overgangsklachten en een dubbel verhoogd risico op borstkanker. Er is altijd een groep vrouwen die geen hormoontherapie mag hebben. We kijken altijd eerst of er winst te behalen valt met voeding en leefstijl. Dat is bij iedereen de eerste stap.”

Hoe pak je het aan: moet je ervoor naar de huisarts?

“Ja, je moet inderdaad naar de huisarts. Bij twijfel kan hij of zij overleggen met een gynaecoloog voor een advies op maat. Dat kost een patiënt niets. Mocht je na je consult bij je huisarts nog vragen hebben of behoefte hebben aan een tweede mening, dan kun je terecht bij Zus en zorg, op zusenzorg.nl. Je kunt ook op consult bij een van de menopauzeverpleegkundigen van de VVOC, de vereniging voor verpleegkundig overgangsconsulenten. Dat wordt vergoed vanuit de aanvullende verzekering, daar heb je geen verwijzing voor nodig. Zij kunnen je ook helpen. De VVOC heeft consulenten die geen supplementen verkopen en geregistreerd staan in het BIG, het register voor beroepen in de individuele gezondheidszorg. Dat is een borging voor kwaliteit.”

Wat kun je doen als je liever toch geen hormonen wilt nemen?

“Voor overgangsklachten werken hormonen helaas het beste van alles. Tegen warmteklachten – zoals opvliegers en nachtzweten dus – staan voeding en leefstijl met stip op één. De traditionele Chinese acupunctuur kan werken tegen de opvliegers overdag, maar werkt helaas minder voor het nachtzweten. Cognitieve gedragstherapie werkt goed, dat is in Engeland heel populair, maar wordt in Nederland nog niet zoveel toegepast. Het is niet zoveel anders dan het leren omgaan met je klachten.
Je hebt ook de fyto-oestrogenen, uit planten zoals soja, hop en rode klaver, maar de bewijskracht daarvan is laag. Voor mensen met milde klachten kan dat winst betekenen, maar er zijn ook vrouwen bij wie het niet helpt. Dan is er ook een medicijn tegen epilepsie, gabapentine, dat werkt op hetzelfde deel van je hersenen als waar je thermostaatcentrum zit. Maar dat medicijn heeft veel bijwerkingen. Daarmee heb je het wel zo ongeveer gehad met de wetenschappelijk onderzochte alternatieven voor hormoontherapie.”

Wat bepaalt of je veel last hebt van overgangsklachten?

“In wezen bepaal je dat zelf. De een vindt drie opvliegers per uur veel en hinderlijk, de ander doet een vestje uit en daarna weer aan, en heeft er geen last van. Net zoals mensen van de griep heel ziek kunnen zijn of juist weinig last hebben. Erfelijkheid kan soms een rol spelen. Als je moeder of oudere zus erge overgangsklachten hebben, of hebben gehad, is de kans groot dat jij dat ook hebt. Maar dat is geen wet van Meden en Perzen.”

Klopt het dat je met hormoontherapie ouderdomsverschijnselen uitstelt, zoals rimpels, slappe huid, grijze haren, en dat je die verschijnselen wél krijgt zodra je stopt met de hormonen?

“Ja, dat klopt. Oestrogeen houdt ons vrouwen jong. Ik pik de vrouwen die hormonen slikken er in de wachtkamer zo uit. Maar als vrouwen het om die reden willen slikken, geven wij het niet. Het remt je ouderdomsproces, maar je moet toch een keer stoppen, en dan komt het keihard terug. Boven de vijftig jaar slik je het bij voorkeur maximaal vijf jaar. Onder je vijftigste gebruik je het tot je vijftigste, tenzij je klachten ineens minder worden. Als vrouwen weer in de kroonluchters hangen en op hun jaarlijkse controle stralend op het spreekuur komen, moet ik iets onaardigs zeggen. Dan gaan we namelijk naar een lagere dosering.”

Top 10 overgangsklachten waartegen hormoontherapie kan helpen

• Opvliegers
• Nachtzweten
• Stemmingsklachten
• Spier- en gewrichtsklachten
• Botontkalking (preventief)
• Hart- en vaataandoeningen (preventief)
• Hoge bloeddruk
• Hoog cholesterolgehalte
• Slaapproblemen
• Vermoeidheid
• In het algemeen: een slechte kwaliteit van leven

Wat triggert opvliegers?

• Roken
• Alcohol
• Koffie
• Thee
• Sterk gekruid eten
• Citrusvruchten, zoals citroen
• Stress
• Vermoeidheid
• Overgewicht

Tekst: Ella Mae Wester
Foto: Getty Images