Saïda leerde pas twee jaar geleden lezen en schrijven

14 november 2023

Saïda (49) reisde haar hele jeugd op en neer tussen Nederland en Marokko en kreeg daardoor maar weinig mee van de basisschool. Lang deed ze haar uiterste best om te verbergen dat ze nauwelijks kon lezen en schrijven, maar naarmate de samenleving digitaler wordt, is dat steeds lastiger. Dus besloot Saïda op 48-jarige leeftijd om terug naar school te gaan.

Net als Vriendin brengt ook Mijn Geheim de allermooiste persoonlijke verhalen, die we hier graag elke week met je willen delen.

‘‘Mijn vader is in de jaren ‘70 vanuit Marokko naar Nederland vertrokken om hier als gastarbeider te gaan werken. Samen met mijn moeder en broertjes en zusjes bleef ik in Marokko. Mijn oma had een grote boerderij waar wij grotendeels het werk deden, zowel de zorg voor het vee als de huishoudelijke taken. Pas in 1981 vertrokken we met het hele gezin naar Nederland. Zeven jaar oud was ik toen.
Het was ontzettend wennen voor me. In Marokko woonden we in een bergdorpje, je had daar helemaal niks. Geen scholen, geen tv, geen krant. Het was daarom nogal een cultuurshock voor me, om ineens op een plek terecht te komen waar je dat allemaal wél had. We gingen letterlijk van ezel naar vliegtuig. Eenmaal in Nederland moest ik natuurlijk net als ieder ander kind naar de basisschool, maar omdat ik zo veel nieuwe indrukken te verwerken had, kon ik het tempo van mijn klasgenootjes niet bijhouden. De taal leren was al lastig genoeg.
Maar mijn oma redde het niet in haar eentje. Nu wij er niet meer waren om te helpen, moest ze al het werk ineens alleen opknappen. Dus werd ik na anderhalf jaar in Nederland teruggestuurd naar mijn oma in Marokko om haar te helpen in het huishouden en op het land. Ik werd van school gehaald en in plaats van met leren lezen en schrijven, hield ik me ineens bezig met zaken als ‘waar moet ik voer halen voor de dieren’ en ‘hoe moet ik hout sprokkelen’. Opnieuw moest ik in korte tijd veel nieuwe dingen leren.
Naar school ging ik niet, die had je daar in de bergen nog steeds niet. Of ik vanuit Nederland geen leerplicht had? Goh, dat weet ik allemaal niet meer. Je moet het zo zien: in ons gezin luisterden we naar mijn vader. Zoals hij het zei, zo was het. Iets ter discussie stellen, kwam gewoon niet in je op. En mijn vader deed op zijn beurt weer alles wat oma van hem vroeg. Als ze hulp nodig had, dan werd dat geregeld. Zo ben ik een aantal keer tussen Nederland en Marokko heen en weer verhuisd. En als ik terug in Nederland was, kon ik weer opnieuw op school beginnen. Ik snapte helemaal niks. Ik weet nog dat ik twaalf was en nog steeds in wat nu groep 5 is, zat. Terwijl ik qua leeftijd in groep 8 hoorde te zitten. Toen moest ik een klas overslaan, omdat het leeftijdsverschil anders te groot werd. Maar ik kon nog steeds niet lezen en schrijven. Als ik een leesbeurt kreeg en het lukte me niet, dan ging de beurt gauw over naar iemand anders. Er werd verder geen aandacht aan me besteed en ik bleef op hetzelfde niveau hangen.”

Tweede natuur

“Mijn broertjes en zusjes kunnen wel allemaal lezen en schrijven. Zij hebben geen onderbrekingen gehad tijdens hun basisschooltijd. Waarom het bij mij wel is misgegaan, daar konden mijn ouders ook geen goed antwoord op geven. Het ging gewoon zoals het ging. Vergeet niet dat het ook andere tijden waren en dat mijn ouders uit een heel andere cultuur komen. Als meisje zou je later met een man trouwen en vervolgens voor de kinderen gaan zorgen. Waar had je dan, midden in de bergen, lezen en schrijven voor nodig?
Op mijn zeventiende kwam ik definitief naar Nederland. Toen ik hier vast woonde, kreeg ik ineens wel te maken met de leerplicht. Dus ging ik naar een klein schooltje in Amsterdam. Daar bleek al snel dat mijn taalniveau hoger was dan de rest van de klas. Ik had namelijk geen moeite met Nederlands spreken. En ik kon, in tegenstelling tot de rest, ook wel hier en daar wat woordjes lezen. Die woorden hadden voor mij verder geen onderlinge samenhang, zo goed was mijn taalgevoel dan weer niet. Uiteindelijk kwam ik in een andere klas terecht waar we als vak verzorging kregen. Dat betekende veel praktijk. Daar was ik dan weer wél goed in. Ik kom uit een gezin met tien kinderen, dus zorgen is mijn tweede natuur.
Uiteindelijk kreeg ik vanuit een stage een baan in een verzorgingshuis. Dat vond ik ontzettend leuk. Alleen, tja, toen gingen we met het gezin weer naar Marokko. We bleven die ene keer bijna zes maanden weg, omdat mijn vader en mijn oma dat graag wilden. Eenmaal terug in Nederland was ik natuurlijk mijn baan kwijt. Nu zou je zeggen, ik bel even of ik stuur een mailtje. Alleen ging dat in die tijd niet zo. Dus kon ik voor de zoveelste keer opnieuw beginnen.”

Steeds lastiger

“Eerst belandde ik weer in de zorg en daarna in de horeca. Hier moest ik bestellingen opschrijven, maar daar was ik heel handig in. Zo werd een cappuccino een ‘C’ en een salade een ‘SL’. Het lukte me om eromheen te werken. Als ik pauze kreeg, moest ik mijn bestellingen soms aan iemand overdragen, maar dat weigerde ik. Ik zei altijd dat ik de tafels wilde afronden voor ik met pauze ging. Niemand zocht daar verder iets achter.
Als ik voor een instantie een formulier moest invullen, hielp mijn zus me. Maar op een keer moest ik een soort functioneringsformulier invullen op mijn werk, met vragen als: Wat vind je belangrijk in het leven? En: Waar wil je over vijf jaar staan? Mijn zus was er natuurlijk niet en ik móést dat formulier invullen. Toen heb ik een collega in vertrouwen genomen, die eerst niet begreep waarom ik het niet zelf deed. Het kwam niet in haar op dat ik misschien niet kon lezen en schrijven. Toen ik het uitlegde, heeft ze me geholpen. Vanaf die dag was zij mijn vertrouwenspersoon. Als er iets geschreven moest worden, wist ik dat ik bij haar terecht kon.
Na dat baantje in de horeca, ben ik weer in de zorg terechtgekomen, want daar lag mijn hart. Maar ook daar was het aan het einde van mijn dienst altijd gedoe. Dan moest je een rapportage schrijven. Ik bladerde gauw door de status van de bewoner om te zien of ik woorden herkende in de rapportages van mijn collega’s. Ik schreef bijvoorbeeld: Goede dag gehad. Of: Beetje pijn schouder. Ik hield het zo kort mogelijk. Het kwam ook voor dat ik geen herkenbare woorden kon vinden. Dan kwam er anderhalf uur bij mijn dienst bij, zo lang zat ik dan te ploeteren op die paar zinnen die ik over een bewoner moest schrijven. Dit brak me zo op, dat ik die baan heb opgezegd. Terwijl ik het werk zelf heel leuk vond.
De wereld wordt ook steeds digitaler. Overal is wel een app of een website voor. Als je niet kunt lezen, sta je in het dagelijks leven echt met 10-0 achter. Dat maakte werken voor mij steeds lastiger.”

Laksheid

“Bijna niemand wist van mijn laaggeletterdheid. Ik schaamde me kapot. Hoezo niet lezen en schrijven? Ik hield het voor iedereen verborgen, zelfs voor mijn man. Dat was soms ingewikkeld. Mijn man is een Nederlander en zeeman. Het komt regelmatig voor dat hij drie maanden op zee is. De rekeningen stapelden zich dan op, want het lukte mij niet om ze te betalen. Ik probeerde het soms, maar dan kreeg ik ze vaak terug, omdat ik iets niet goed had ingevuld. Met als gevolg dat ze te laat werden betaald en er extra kosten bovenop kwamen. Daarom betaalden we vaak te veel.
Als mijn man thuiskwam, werd hij boos. Hij dacht dat het laksheid van me was. Of hij het niet merkte? Nee, ik schreef weleens wat op. Een kort briefje, met simpele woordjes. Om 18 uur thuis. Brood halen. Ik noem maar iets. Wanneer schrijf je elkaar nou hele verhalen? In het dagelijks leven doe je dat niet snel. Toen ik het hem later vertelde, reageerde hij heel nuchter. Hij had al zo’n vermoeden gehad.”

Tranen

Toen kwam corona. Ineens was ik vijf dagen per week juf van twee kinderen. Mijn jongste in groep 3 kon ik nog wel helpen. Maar mijn dochter in groep 6, dat lukte me niet meer. Zodra ik haar schoolboeken opensloeg, begon het me te duizelen van al die letters. Ik was in tranen, omdat ik het gevoel had dat ik faalde als moeder. En mijn dochter was in tranen, omdat haar opdrachten niet lukten. Dus sprokkelde ik al mijn spaarcentjes bij elkaar om hulp in te huren voor mijn dochter.
Zo’n groot geheim voor je houden, geeft heel veel stress. Ik had altijd het gevoel dat ik extra leuk moest doen, om maar te compenseren voor het feit dat ik niet kon lezen en schrijven. Ik voelde me een soort clown, altijd vrolijk en gezellig. In werkelijkheid stond ik op met pijn in mijn hele lichaam. Ik had allerlei vage klachten en was vaak doodmoe. Je speelt continu een rol. Dat houd je niet vol. Na corona besloot ik dat ik me niet meer wilde verschuilen. Ik dacht: nu is het genoeg, ik ga terug naar school!”

Opluchting

“Een aantal jaar daarvoor, in 2014, was ik geopereerd aan mijn schouder. Toen was ik al in aanraking gekomen met een coach van het UWV. Ik heb daarna een tijdje bij een vrijwilligersorganisatie taallessen gevolgd, maar kwam daar niet echt verder. Wel hield ik contact met een van de begeleiders. Toen ik haar in coronatijd benaderde met de vraag of ze niet een andere ingang wist voor taallessen, raadde ze me een docent aan op het ROC. Dat was Romana en bij haar heb ik bijna twee jaar lang taallessen gevolgd.
De eerste les vergeet ik nooit meer. Ik was ontzettend zenuwachtig, dus kroop lekker ergens achterin. Nou, dat ging dus mooi niet door: Romana nodigde me uit om vooraan te komen zitten. Toen keek ik voor het eerst eens goed om me heen. Ik zag alle leeftijden en nationaliteiten door elkaar zitten. Twintigers, iemand van in de tachtig, Nederlanders, Duitsers, echt van alles. Op dat moment viel er een last van mijn schouders. Ik was niet de enige die moeite had met lezen en schrijven! Het was een leuke, hechte klas. De sfeer was perfect. Helaas werd op zeker moment de subsidie stopgezet en stopten de lessen. Dankzij Romana, de vrijwilligers en mijn klasgenoten kan ik nu alsnog beter lezen en schrijven. Ik blijf het geweldig vinden dat ik een tijdschrift kan openslaan en de teksten kan lezen in plaats van alleen naar de plaatjes te kijken. Of, wanneer ik ergens heenga, dat ik plaatsnamen kan lezen in plaats van een vreemde verzameling letters naast elkaar te zien staan. Als lezen en schrijven normaal voor je is, vind je dit misschien gek om te horen. Maar voor mij voelt het soms alsof ik na al die jaren eindelijk een geheime code heb gekraakt.”

Nieuwe doelen

“Kunnen lezen en schrijven is zo vanzelfsprekend in Nederland, mensen staan daar niet bij stil. Dat is ook de reden waarom ik mijn verhaal deel. Je kunt aan iemand niet zien dat hij laaggeletterd is. En als diegene dan ook nog, net als ik, een vlotte babbel heeft, denk je er al helemaal niet aan. Toch komt laaggeletterdheid meer voor dan je denkt. Maar de schaamte is vaak zo groot, dat mensen er niet voor uit durven komen. Met als gevolg dat er ook niks verandert. Mijn advies aan iedereen die moeite heeft met lezen en schrijven, is: praat erover en zoek hulp. Dóé het gewoon. Het is niet raar en je bent niet dom. Je bent nooit te oud om te leren. En áls je de taal eenmaal beter in de vingers krijgt, gaat er een heel nieuwe wereld voor je open!
Met mij gaat het nu goed. Nadat de taallessen bij het ROC waren gestopt, had ik mijn zinnen gezet op het volgen van een opleiding. Ik heb de ervaring en de kwaliteiten in huis, maar zodra je ergens solliciteert, willen ze toch altijd een papiertje zien. Dat voor elkaar krijgen, is makkelijker gezegd dan gedaan. Zodra ik me aanmeld voor een opleiding is óf mijn taalniveau te hoog óf ik ben niet goed genoeg. Ik val altijd tussen wal en schip. Maar een tijdje geleden was er een open dag van een opleiding in de zorg waarbij je tegelijkertijd kunt werken én kunt leren. Ik dacht: ik probeer het gewoon! Ik ben erheen gegaan en uiteindelijk ben ik toegelaten. Deze week heb ik mijn introductiedag gehad en drie dagen gewerkt. Het zal zwaar worden, dat weet ik. Maar ik wil dit zó graag, dat ik er alles voor ga doen. Ik hoop dat ik daar vanuit mijn opleiding hulp bij krijg als het nodig is.
Ik zou ook nog best wat meer willen leren op het gebied van taal. Bijvoorbeeld wat langere zinnen leren schrijven. Maar goed, we zien het wel. Met mijn werk, mijn nieuwe opleiding, een gezinsleven en een man die vaak op zee zit, heb ik het al druk genoeg!”

Tekst: Alice ten Napel
Foto’s: Conchita Fotografie

Meer Mijn Geheim? Neem nu een digitaal abonnement of bekijk de Facebook-pagina.