Zij werden gepest op het werk: ‘Je gaat denken: wat is er mis met mij?’

30 september 2021

Ruim een kwart van werkend Nederland is weleens gepest door collega’s of leidinggevenden. “Toen mijn nieuwe baas haar pijlen op mij richtte, veranderde ik in een hoopje ellende. Ik kon niks meer en durfde zelfs mijn bed niet meer uit.”

“Wat is er mis met mij?”, dacht Marieke (49) toen ze te maken kreeg met pestgedrag op haar werk. Ze werkte al jaren bij een stichting als senior projectleider toen ze steeds vaker genegeerd werd door een directe collega. Marieke: “Het gebeurde bijvoorbeeld rond lunchtijd. Mijn collega, F., vroeg elke dag diverse mensen mee om samen te gaan eten, maar mij sloeg ze altijd over. Ik had de indruk dat ze achter mijn rug om met andere collega’s over mij praatte, want na een tijdje begonnen ze mij ook te negeren. Ik was er helemaal klaar mee toen F. aan onze manager aanbood om een nieuwe kantoorindeling te maken. Er was iemand weggegaan, dus dat vond onze manager een goed idee.
F. greep direct de kans om mij buiten te sluiten. Ze regelde de beste plek voor zichzelf en de rest van het team en plaatste mij alleen in een aparte werkkamer, ver weg van iedereen. Mijn manager vond het prima, maar ik niet. Ik wist niet wat me overkwam. Ik was nog nooit eerder gepest, niet op school of op werk, dus ik werd er erg onzeker van. Ergens ga je toch denken: wat is er mis met mij? Gelukkig kwam er vlak daarna een reorganisatie. Hierdoor kreeg ik de kans om voor mezelf te beginnen. Mijn manager had al aangegeven dat hij mij graag als zzp’er wilde inhuren, dus zo was ik én van F. af en ik kon voor meer geld hetzelfde werk blijven doen vanaf mijn eigen locatie. Een win-win situatie. Achteraf hoorde ik van een oud-collega dat jaloezie de reden was voor F.’s pestgedrag. Ze had een juniorfunctie en toen ik het bedrijf binnenkwam als senior verkleinde ik voor F.’s gevoel haar kansen. Vandaar dat ze mij eruit wilde werken.”

Schokkende cijfers

Uit onderzoek van het CNV Pesten op de werkplek, in september 2020, bleek dat 26% van alle werkende Nederlanders weleens te maken heeft met treiteren, roddelen, uitlachen of ander vervelend gedrag op het werk. Ook gaf bijna 1 op de 5 werknemers aan dat de sfeer op het werk slechter is geworden sinds de coronacrisis. Schokkende cijfers vindt CNV-voorzitter Piet Fortuin, want 26 procent betekent dat 2,3 miljoen werkenden te maken heeft met pestgedrag. Daarvan durft 11 procent niks van het pesten te zeggen uit angst om zijn of haar baan te verliezen. Opvallende uitslag uit dit onderzoek is dat 13 procent van de gepeste werknemers wordt gepest door zijn of haar leidinggevende. Erg zorgelijk vindt Fortuin, want hoewel hij kan begrijpen dat veel organisaties lijden door de crisis en een hoge werkdruk, kan en mag het volgens hem nooit een reden zijn voor pestgedrag. Hij roept werkgevers op om hard op te treden tegen ongewenst gedrag.

Verkeerde groepsdynamiek

Jaloezie en onzekerheid blijken, net als bij Marieke, vaak belangrijke redenen te zijn voor pesterijen op het werk. Maar waar komen die negatieve emoties bij werknemers vandaan? En wanneer wordt onwenselijk gedrag als pesten gezien? Volgens woordvoerder Laura Willemse van Stichting Pesten Op De Werkvloer is elke situatie anders, maar in de meeste gevallen gaat het om structureel wangedrag dat psychisch schadelijk kan zijn voor de gepeste werknemer.
Willemse: “Pesten op de werkvloer is een serieus probleem. Het gaat hierbij niet om plagerijen, maar om bijvoorbeeld uitschelden, intimidatie, buitensluiten en het achterhouden van belangrijke informatie. Het komt in alle branches voor, maar door eerdere onderzoeken weten we dat het net iets vaker gebeurt bij bedrijven met een bonuscultuur en bedrijven die zeer hiërarchisch zijn ingesteld: bedrijven met een duidelijke rangorde. Dit komt omdat er bij deze werkplekken meer naar het individu wordt gekeken dan naar het team. Oftewel: persoonlijke prestaties zijn belangrijker dan de resultaten die je als team behaald. Hierdoor is er eerder sprake van een ongezonde groepsdynamiek. Mensen hebben stress of worden onzeker over hun werkzaamheden en reageren dat af op een bepaalde collega. In een werkomgeving met een veilige groepsdynamiek zegt iemand er dan iets van, maar bij werkplekken waar dat niet zo is, durven mensen dat niet. Of sterker, ze doen mee, uit angst dat ze anders zelf het slachtoffer worden.”

Leugens en ondermijningen

Ook Zoë (39) weet hoe het is om door meerdere collega’s gepest te worden. Ze werkte tien jaar geleden als teamleider bij een grote energiemaatschappij en werd door vooral één andere leidinggevende getreiterd en gekleineerd. Omdat het subtiel begon, herkende ze het niet meteen als pesten. Hierdoor heeft ze lang gedacht dat het aan haar lag. Zoë: “Mijn directe collega was in de veronderstelling dat hij mij kon vertellen wat ik moest doen. Zo sprak hij mij bijvoorbeeld vaak tegen als we met beide teams een groepsmeeting hadden. Of hij bood een ‘aanvulling’ op iets wat ik had gezegd, waardoor hij altijd het laatste woord had. Toen dit niet genoeg voor hem opleverde, suggereerde hij bij onze manager dat ik een alcoholprobleem had. Dit was absoluut niet waar, maar ik werd er wel over ondervraagd. Ook deed hij erg zijn best om onze teams tegen elkaar uit te spelen. Van zijn team hoorde ik regelmatig dat ik een bitch was. Ze hadden allemaal een bloedhekel aan mij. Het was moeilijk, maar toen ik in de situatie zat, dacht ik dat mijn collega en ik gewoon een lastige werkrelatie hadden.
Pas drieënhalf jaar later, toen ik al op een andere afdeling werkte waar ik met open armen was ontvangen, realiseerde ik me dat het niet aan mij had gelegen. Omdat ik door de gebeurtenissen onzeker was geworden, besprak ik het met een coach. Zij opperde dat mijn collega mij waarschijnlijk had gepest omdat ik jonger en hoger opgeleid was dan hij en meer kennis had. Het was echt een eye-opener. Helaas kwam mijn collega toen opeens weer op mijn pad. Door functieverschuivingen werd hij totaal onverwachts mijn nieuwe manager en daar was ik zó overstuur van dat ik direct naar de directie ging. Helaas werd ik toen weggezet als stemmingmaker. Na zes maanden besloot ik daarom te vertrekken. Erg jammer dat het zo moest eindigen.”

Voorkomen is moeilijk

Marieke en Zoë zijn door het pesten dus uiteindelijk weggegaan bij hun werkgever. Iets wat psycholoog Pauline de Vries vaker hoort als adviseur in organisaties en bij haar wetenschappelijk onderzoek naar pesten op de werkvloer. Inmiddels begeleidt ze voor Shared Ambition medewerkers en organisaties op het gebied van mentale gezondheid en loopbaanvraagstukken. De Vries: “Wat uit mijn onderzoek is gebleken, is dat de personen die gepest worden vaak bij het bedrijf weggaan. In de meeste gevallen wordt alleen naar de gepeste werknemer gekeken. Dat maakt het lastig, want de pesters blijven. En die vinden altijd weer een nieuw slachtoffer. Volgens de Arbo-wetgeving zijn werkgevers verplicht om een veilige werkomgeving te creëren. Toch wordt hier meestal pas aan gewerkt als er al iets gaande is. Niet bevorderlijk, want eigenlijk ben je dan al te laat.
Als werknemers gepest worden, is de schade voor hen en het bedrijf groot. Denk aan langdurige ziekmeldingen en werk dat blijft liggen of niet goed meer wordt gedaan. Voorkomen is best moeilijk, maar het zou beter zijn als elk bedrijf een anti-pestbeleid heeft en dit ook actief uitdraagt. Dit benadert gedrag vanuit een positieve invalshoek en schept duidelijkheid onder de werknemers. Zo zou het goed zijn als bedrijven benoemen wat ze binnen de organisatie wel of niet normaal vinden. En ook niet onbelangrijk: benadrukken wat wèl goed gaat.
Wordt een conflict tussen twee of meerdere collega’s bijvoorbeeld op een goede manier opgelost? Zeg dat dan als directeur of leidinggevende, want zo kun je het ook makkelijker bespreekbaar maken als het op een ander moment iets minder gaat. Er zijn zeker bedrijven die dit al goed doen, maar er valt meer in te behalen. Verder vind ik dat er vanuit de wet meer gedaan kan worden. Zo zou de arbeidsinspectie niet alleen op fysieke arbeidsomstandigheden kunnen controleren, maar ook meer op psychosociale arbeidsomstandigheden.”

Alles voor de macht

Dat pesten op de werkvloer je totaal kan onderuithalen, weet Linda (48). Zij werkte al tien jaar als leidinggevende in een onderwijsinstelling toen ze door haar nieuwe baas werd weggepest. Linda: “Mijn nieuwe baas, de directeur van de organisatie, was een pittige tante. In een vergadering met externen zei ze rustig tegen mij dat ik iets fout had gedaan. Ik vroeg dan of dat we later konden bespreken, maar dat kon niet. Het moest tijdens die meeting, met iedereen erbij. Voordat ik het wist, werd ik het mikpunt van pesterijen. Dan mocht ik haar agenda niet meer in, terwijl ik veel vergaderingen moest inplannen met haar erbij.
Ook verbood ze externe partijen rechtstreeks contact met mij op te nemen. Alles moest via haar, maar ze wist vaak niet waar het over ging. Ze verspreidde ook leugens. Dan zei een collega tegen me dat ze van mijn baas had gehoord dat ik wegging. Dat was helemaal niet waar. Mijn collega’s deden mee of hielden hun mond. Ik probeerde er niet op in te gaan en hulp in te schakelen, maar ik liep er tegenaan dat niemand wist wat de beste aanpak was. Het maakte me tot op het bot onzeker. Uiteindelijk belandde ik ziek thuis.
Binnen zeven maanden was ik veranderd in een hoopje ellende. Ik kon niks meer en durfde zelfs mijn bed niet meer uit. Ik herkende mezelf niet terug. Gelukkig had ik een fijne bedrijfsarts die me helemaal begreep. Zij gaf me alle tijd om te herstellen. Met haar hulp en die van de bedrijfsarts en mijn therapeut vond ik mezelf langzaamaan terug. Door middel van een vaststellingsovereenkomst heb ik toen voor mezelf gekozen. De beste beslissing ooit. Ik ben nu zzp’er en voel me veel gelukkiger.”

Anti-pestprogramma’s

Linda’s ervaring is een voorbeeld van de vele schrijnende verhalen die deskundigen Willemse en De Vries regelmatig tegen komen. Volgens Willemse gaat het soms zo ver dat er per jaar 250 tot 300 volwassenen zelfmoord plegen door pesterijen op het werk. Willemse: “Daar schrok ik enorm van. Als stichting zetten wij ons zoveel mogelijk in om pesten op het werk te voorkomen. Naar onze mening is de enige oplossing het investeren in anti-pestprogramma’s. En dat begint al op scholen, want als kinderen leren dat pesten niet oké is en direct gecorrigeerd worden als ze het doen, heb je later veel minder kans dat ze op hun werk gaan doen. Maar goed, daar heb je natuurlijk niet veel aan als je er nu middenin zit. Aan deze mensen zou ik graag willen meegeven dat het pesten meestal niet aan hen ligt. Het is belangrijk dat je je dat realiseert, want anders kun je er net als Linda echt aan onderaan gaan.
Ik heb helaas geen kant en klare oplossing wat je moet doen als het je overkomt, maar op onze site geven we wel een aantal goede tips. Ook is het belangrijk dat je erover praat. Met een vertrouwenspersoon, partner, familie of vriend. Wil je het anoniem met iemand bespreken? Bij MIND Korrelatie werken hulpverleners die gespecialiseerd zijn in dit probleem waarmee je kunt bellen (0900-1450), chatten, appen of mailen. Kijk hiervoor op www.mindkorrelatie.nl
. Wat ik ook belangrijk vind: we kunnen het als stichting niet alleen. Daarom roep ik werkgevers ook op om het serieus te nemen en te investeren in preventie van pesten.”

Wat kun je zelf doen?

Word je gepest op je werk? Wend je dan tot een vertrouwenspersoon of preventiemedewerker, de ondernemingsraad (OR), een P&O medewerker, een vakbond of een bedrijfsarts. Soms bestaat er een interne klachtenregeling die gebruikt kan worden. Daarnaast kan er altijd een klacht worden ingediend bij een leidinggevende of de directie. Mocht dat niet werken, roep dan externe hulp in, bijvoorbeeld je rechtsbijstandverzekering, een arbeidsrechtsadvocaat of je huisarts.
Meer tips? Ga naar www.pestenopdewerkvloer.nl

Tekst: Renée Brouwer.
Om privacyredenen zijn alle namen veranderd, de echte namen zijn bekend bij de redactie.