Zo help je je kind stoppen met vapen

Tekst: Redactie Vriendin

14 oktober 2024

Vapes zien eruit en smaken als snoepjes, maar zijn verre van onschuldig. De cijfers liegen er niet om: het aantal jongeren dat vapet stijgt en ze beginnen op steeds jongere leeftijd. Maar wat is vapen precies en hoe help je je kind ermee te stoppen?

Wat is vapen eigenlijk?

Bij vapen inhaleer je damp in plaats van tabaksrook. Die damp bevat weliswaar geen teer en koolmonoxide zoals een sigaret, maar wel nicotine en andere mogelijk schadelijke stoffen. Soms bevat een vape zelfs veel meer nicotine dan sigaretten: met het gebruik van één wegwerpvape kan je de hoeveelheid nicotine van meer dan een pakje sigaretten binnenkrijgen. Vapes bevatten een extra verslavende vorm van nicotine die mild is in de keel en daarom makkelijker door niet-rokers kan worden ingeademd.
Een vape bestaat uit drie onderdelen: een (oplaadbare) batterij, een verwarmingselement en een (al dan niet vervangbare) vulling of patroon met vloeistof. De vloeistof in een vape – ook wel e-liquid genoemd – bestaat uit een mengsel van dragervloeistoffen, smaakstoffen en (meestal) nicotine. De gloeidraad in een vape wordt verwarmd zodat de vloeistof verhit wordt en er damp of aerosol ontstaat die je door een mondstuk inhaleert en weer uitblaast.

Jongeren gebruiken meestal wegwerpvapes. Is die leeg, dan wordt ‘ie weggegooid. Die wegwerpvapes zijn er in allerlei maten en kleuren, met lichtjes en glitters, en er zijn onlangs zelfs vapes met games erin gesignaleerd. De tabaksindustrie richt de marketing vooral op kinderen en jongeren en niet op rokers die willen stoppen.

Maar het mag toch niet?

Vapen mag nergens in openbare ruimtes waar roken verboden is, en toch gebeurt het op veel plekken. Ook op schoolpleinen, in fietsenkelders en wc’s. En hoewel vapes niet verkocht mogen worden aan minderjarigen, kunnen zij er – vooral via social media, viavia en via dealers – heel gemakkelijk aankomen. Het smaakjesverbod dat sinds 1 januari 2024 geldt, doet daar niets aan af.
De veelal zoete smaakjes zoals suikerspin, aardbei, kers, appeltaart en ga zo maar door maskeren de bittere nicotinesmaak, maken het beginnen met vapen makkelijker en wekken de indruk dat een vape een ‘snoepje’ is, een onschuldig product. Bovendien zijn dit smaakstoffen die in voedingsmiddelen worden gebruikt en zijn getest of ze zonder problemen gegeten of gedronken kunnen worden en níet op het inademen daarvan. Kinderlongarts Noor Rikkers vertelt: “Van enkele smaakstoffen is al wel bekend dat ze schadelijk kunnen zijn bij inademing. Berucht is botersmaakstof (diacetyl), die bij langdurige blootstelling bij mensen kan leiden tot zogenaamde ‘popcornlongen’ (bronchiolitis obliterans). Dat is een ernstige longafwijking die bij werknemers van popcornfabrieken – die tijdens hun werk blootgesteld zijn aan diacetyl – werd vastgesteld. Meerdere e-vloeistoffen bevatten deze botersmaak. Wat betreft kaneelsmaak is bij onderzoek met menselijke longcellen een verband gevonden met schade aan het DNA en celdood. Longen zijn alleen bedoeld om lucht in en uit te ademen en niet voor het opnemen van allerlei smaakstoffen.” 

Alarmerende cijfers

In maart 2023 werden bijna vijfduizend Nederlandse jongeren van twaalf tot en met 25 jaar geïnterviewd over hun gebruik van tabaks- en nicotineproducten. De cijfers zijn alarmerend:
• Ruim een op de vijf jongeren heeft in het afgelopen jaar gevapet.
• Meer dan een kwart (27,4 procent) heeft sigaretten gerookt.
• Meer dan twee op de drie jongeren (69,1 procent) die maandelijks vapen, rookt ook.
• Een op de tien jongeren vapete maandelijks, 2,1 procent doet dat dagelijks.
• Onder de jongeren van twaalf tot veertien jaar en de leeftijdsgroep vijftien tot zeventien jaar is het vapegebruik per jaar verdubbeld (van 10,2 procent naar 23,3 procent).
[bron: Jongerenmonitor tabaks- en nicotineproducten van het Trimbos-instituut]

Steeds jonger

Uit de ScholenMonitor 2023 van het Trimbos-instituut – een terugkerend onderzoek naar onder andere middelengebruik onder scholieren in het basis- en voortgezet onderwijs (10-16 jaar) – blijkt dat:
• sinds 2017 het aantal rokende scholieren (12-16 jaar) niet meer daalt.
• er inmiddels meer wordt gevapet dan gerookt door scholieren (12-16 jaar).
• kinderen in groep zeven en acht van de basisschool ook al bekend zijn met vapes: 8,2 procent. van deze groep heeft ooit een vape gebruikt. In 2019 was dat 3,2 procent.

Vapen versus roken

Vapen wordt vaak vergeleken met het roken van tabakssigaretten. Omdat er geen sprake meer is van verbranding (van tabak) maar van verhitting, zou het volgens de tabaksindustrie ‘gezonder’ zijn. Rikkers licht toe: “Misschien gaat die vergelijking op voor volwassenen die heel veel roken en dan overstappen op de elektronische sigaret. Maar dat geldt zeker niet voor jongeren: die roken meestal niet voordat zij starten met vapen. Het grootste verschil tussen vapes en ‘gewone’ sigaretten zit ’m in het feit dat je bij het inhaleren van de damp van een vape geen teer en koolmonoxide binnenkrijgt en bij het roken van sigaretten wel. Maar in de damp die vrijkomt bij vapen zitten wel degelijk schadelijke, kankerverwekkende en giftige stoffen. Bovendien is de drempel lager om naast vapen ook te gaan roken – dit heet dual use – en dan heb je dubbel schade.”

Gevolgen van vapen

Rikkers: “Nicotine kan leiden tot hartkloppingen, duizeligheid, misselijkheid, hoge bloeddruk en zelfs epileptische aanvallen, en het verstoort de aanleg van verbindingen in de hersenen en daarmee de hersenontwikkeling. Dit kan leiden tot blijvende schade in het puberbrein, dat nog volop in ontwikkeling is. Er is beperkt bewijs dat gebruik van vapes in verband kan worden gebracht met depressie, angst en stress, suïcidaliteit, eetstoornissen, adhd, gedragsstoornissen en impulsiviteit. Onder jongeren die vapes gebruiken, worden meer slaapstoornissen gerapporteerd dan onder onder niet-vapers. Behalve dat tieners sneller en langduriger verslaafd raken aan nicotine, is inmiddels ook bekend dat niet-rokende vapers een drie keer hogere kans hebben om sigaretten te gaan roken.”

Waarom gaan jongeren vapen?

Sylvia Heddema is stoppen-met-rokencoach. Zij zegt: “Volwassenen (lees: ‘rokers’) gaan vapen omdat ze denken dat het minder schadelijk is dan roken, dat ze dan minder sigaretten roken of makkelijker kunnen stoppen. Jongeren noemen heel andere argumenten, zoals nieuwsgierigheid, lekkere smaak, het kan geen kwaad (denken ze), uit verveling, aandacht en sensatie zoeken, sociale kring of sociale druk, gemakkelijk en praktisch (het stinkt niet, damp blijft niet hangen) en ze denken dat het ‘ontspannend’ werkt.”

Zo help je je kind

Sylvia Heddema: “Heb je het vermoeden dat je kind vapet? Of een vape gevonden in een jaszak of tas? Wees dan niet kwaad op je kind. Richt je boosheid maar op de tabaksindustrie die jongeren op allerlei manieren verleidt. Weet dat je als ouder je kind kunt helpen met deze stappen:
1: Weet waar je het over hebt. Zorg dat je voldoende weet over vapen en de gevolgen. Ons recent verschenen boek Stoppen met vapen – zo help je je kind is een prima startpunt. Blijf de ontwikkelingen van de tabaksindustrie volgen, want er worden steeds weer nieuwe producten bedacht.
2. Bepaal regels over vapen. Vapen is ongezond. Daar moet je kind niet aan beginnen of zo snel mogelijk mee stoppen. Dat is ongetwijfeld de conclusie die jij als ouder trekt na alles wat je erover leest en hoort. Jouw kader is daarmee helder, nu gaat het erom hoe je dit overbrengt op je kind. Maak gezinsregels die jou en je kind houvast geven.
3. Ga in gesprek met je kind, Vapen is inmiddels zo populair dat je kind er vast al van alles over gehoord heeft. Bedenk een goed moment voor een gesprek. Tegenover elkaar aan tafel hoeft niet de beste setting te zijn, vaak ontstaat een goed gesprek als je elkaar niet aan hoeft te kijken, zoals wandelend of als je samen in de auto zit. Ontdek je wat je kind er al over weet en hoe hij ermee omgaat.
4: Maak concrete afspraken. Benadruk dat je regels opstelt en handhaaft op basis van bezorgdheid, betrokkenheid en communicatie en niet vanuit controle. Communiceer vanuit verbinding en contact, dat is een belangrijke basis. Ook als er wel (nog) wordt gevapet. Als ouder ben je misschien wel geneigd om stiekem vapen of doorgaan met vapen te bestraffen met huisarrest, het inhouden van zakgeld of een andere straf. De praktijk leert dat afspraken maken waar je kind honderd procent achter staat, vele malen effectiever is dan (dreigen met) straffen.
5 Kom erop terug. Dat doe je bijvoorbeeld als je nieuwe signalen opvangt. Denk aan: je kind trekt zich terug, wordt stiller, je hebt het gevoel dat hij iets (niet) wil vertellen. Of als de situatie verandert, bijvoorbeeld als je kind op vakantie gaat. Zoek steeds opnieuw een opening en kom er regelmatig op terug, ook als je kind niet (meer) vapet.”

Do’s en don’ts

Do
• duidelijke kaders bieden
• ruimte geven voor eigen inbreng
• humor in de communicatie
• samen zoeken naar een voor iedereen passende oplossing
• je kind zo veel mogelijk hardop oplossingen laten uitspreken; dat vergroot de slaagkans

Don’ts
• verbieden zonder argumenten
• alles zelf bedenken, geen inbreng toelaten
• jouw plan/ideeën opleggen aan je kind
• alle verantwoordelijkheid bij je kind leggen
• de ideeën van je kind van tafel vegen

4 feiten over vapen

1 Uit veel vapes komt meer giftige en verslavende nicotine dan uit een heel pakje sigaretten.
2 Nicotine verstoort de ontwikkeling van de hersenen en dat is onherstelbaar.
3 Nicotine vergroot de kans op verschillende psychische problemen.
4 Vapende jongeren gaan drie keer zo snel tabakssigaretten roken.

Tekst: Yvonne Brok
Foto: ANP

Meer Vriendin? Volg ons op Facebook en Instagram. Je kunt je ook aanmelden voor onze wekelijkse Vriendin nieuwsbrief.