Atti en haar dochter Nieloefaar strijden voor Iraanse vrouwen

8 december 2022

Dat de Iraanse Atti (54) zo politiek actief was, vond dochter Nieloefaar (22) maar niets. Tot Mahsa Amini in Iran werd opgepakt omdat ze geen hoofddoek droeg en stierf op het politiebureau. “Nu zijn we samen hét gezicht van de Iraanse protesten in Nederland.”

Atti: “Ik groeide op in een modern Iran. De sjah, de koning, was toen nog aan de macht. Het land was volop in ontwikkeling, mannen en vrouwen waren gelijk en alle geloven leefden vrij naast elkaar. Zelf ben ik liberaal opgevoed: ik mocht alles wat mijn broers ook deden, zoals op zwemles en muziekles en naar de bioscoop. Mijn moeder was de eerste vrouw in onze stad die haar rijbewijs haalde.
Tot mijn tiende heb ik veel mooie jeugdherinneringen, daarna veranderde alles. Opeens kwam de voor ons totaal onbekende ayatollah Khomeini aan de macht, die een streng-islamitisch regime invoerde. Ik werd van school naar huis gestuurd omdat ik geen hoofddoek droeg. We moesten naar oma om er eentje te halen, mijn moeder had zo’n ding niet eens in huis! Vanaf dat moment ben ik me stiekem al gaan verzetten tegen de regels. Met viltstift schreef ik op school in de wc’s: dood aan Khomeini.
Ook mijn vader verzette zich. Omdat hij een belangrijke functie had bij een oliemaatschappij en in het gemeentebestuur zat, werd dat door de regering niet gewaardeerd. Ik vergeet nooit meer hoe hij op een avond bewusteloos en vol blauwe plekken en wonden voor onze deur werd neergegooid. Door de vele martelingen kreeg mijn vader hartklachten en moest daarvoor een operatie ondergaan. Het was geen risicovolle ingreep, toch is hij tijdens die operatie op mysterieuze wijze overleden. We vermoeden dat hij is vermoord.
Door wat ze mijn vader hadden aangedaan, werd mijn haat tegen de regering nog groter. Ik sloot me aan bij het ondergrondse activisme, waardoor ik algauw op een zwarte lijst kwam te staan. Op mijn twintigste vluchtte ik met behulp van mensensmokkelaars naar Europa, samen met een nichtje en mijn man.”

Geen contact meer

“Ik had mijn man pas net ontmoet, we waren in het geheim getrouwd. Hij was islamitisch, maar ik dacht dat hij anders was. Samen zouden we een nieuw leven opbouwen. In Nederland voelde het voor mij meteen goed: ik ging SPH studeren, werd politiek en maatschappelijk actief en maakte vrienden. Mijn man kreeg juist steeds meer een hekel aan Nederlanders. Ook werd hij steeds strenger in zijn islamitische opvattingen.
Na de geboorte van Nieloefaar, wat waterlelie betekent in Farsi, groeiden we steeds verder uit elkaar. Op een dag kwam ik thuis van mijn werk en was hij weg. Terug naar Iran, samen met onze dochter. Tweeënhalf jaar heb ik haar niet gezien. In het begin kreeg ik nog af en toe een berichtje of foto, maar op een gegeven moment was er helemaal geen contact meer. En ik kon ook niet naar Iran, omdat je als getrouwde vrouw daarvoor toestemming nodig hebt van je echtgenoot en hij mij daarin blokkeerde.
Ik nam een mensenrechtenadvocaat in de arm, die ontdekte dat mijn man ondertussen van mij was gescheiden. Mooi, nu kon ik wél terug! De moeder mag daar geen voogdij aanvragen, het hoogst haalbare was een omgangsregeling. Een paar keer werkte mijn ex daaraan mee, maar na een tijdje kwam hij niet meer opdagen op de afspraken. Ik heb alles op alles gezet om via de rechtbank alsnog bezoekrecht af te dwingen, maar aangezien mijn ex de rechters betaalde, was dat zinloos.
Bij de rechtbank vonden ze me maar lastig, omdat ik niet opgaf. Op een dag zei een medewerker tegen me: ‘Ik kan niets voor je doen, maar als je je dochter naar het buitenland ontvoert en wij daar niet achterkomen, dan weten we het ook niet…’ Het beste advies ooit!”

Bijna vermoord

“Met behulp van een mensensmokkelaar heb ik Nieloefaar, die toen vier was, meegenomen naar Irak. Daar zou ik me melden bij de Nederlandse ambassade, die me zou helpen. Maar de VN bleek daar al anderhalf jaar weg, vanwege de oorlog die daar woedde. Ik stond er dus helemaal alleen voor.
Uiteindelijk ben ik met behulp van een aantal mannen naar Turkije gevlucht. Later bleken die mannen activisten te zijn van de vermeende terroristische organisatie PKK, maar ik had geen idee. Onderweg zijn we achtervolgd en beschoten, het had niet veel gescheeld of we waren vermoord, maar we hebben het gehaald.
Eenmaal in Turkije heb ik contact gezocht met Jaap Jongbloed van het programma Vermist, die al langer op de hoogte was van mijn ontvoeringsplan. Hij heeft ons opgehaald. Maar omdat ik illegaal was, werden we eerst nog in de gevangenis gezet. Daar ben ik bijna verkracht. Allemaal traumatische gebeurtenissen waar ik veel EMDR-therapie voor heb gehad. Uiteindelijk ben ik toch veilig met Nieloefaar in Nederland gekomen. Een paar weken later ging ze al naar school, zat ze op pianoles en liep ze met een lampionnetje langs de deuren voor Sint-Maarten.”

Af en toe flarden

Nieloefaar: “Ik ken de verhalen van mijn moeder, maar vind het nog steeds moeilijk te geloven dat ze over mij gaan. Haar boek Onder dezelfde sterrenhemel heb ik daarom ook nog steeds niet helemaal uit, omdat het gek voelt dat ik zelf de hoofdpersoon ben.
Heel vaag weet ik nog dat ik een knuffel had, die mijn moeder voor mij had meegenomen uit Nederland – Lala van de Teletubbies. In de oren had ze hangertjes gestoken met foto’s van ons samen. Mijn vader had die in een la gestopt, maar als iedereen sliep, pakte ik Lala stiekem om naar de foto’s te kijken. Daardoor ben ik mijn moeder nooit vergeten.
Van onze vlucht herinner ik me af en toe flarden, bijvoorbeeld dat we in een auto zaten en mijn moeder zei dat ik niet achterom mocht kijken. Dat was het moment dat we beschoten werden. Ook weet ik dat ik de neus van Jaap Jongbloed heb opengekrabd. Door wat ik heb meegemaakt in Iran – volgens mijn moeder onder meer mishandeling – had ik een hekel aan mannen en daardoor was ik in het begin op school ook niet heel lief voor de jongens in mijn klas.
Gelukkig heb ik me redelijk snel aangepast. Ik vond het leuk om te zingen en dansen en heb mezelf op mijn twaalfde aangemeld voor The voice kids. Ik kwam in de finale, wat ook in Iran de media heeft gehaald. Daar is zingen voor vrouwen verboden, maar toch kreeg ik van heel veel mensen positieve reacties.”

Serieus bedreigd

“Mijn succes was wel gevaarlijk, want onze familie daar kan problemen krijgen door wat wij in Nederland doen. Daarom vond ik het ook niet zo leuk dat mijn moeder protesteerde tegen de regering. Dan ging ze weer in hongerstaking, of in haar eentje in een tentje voor de Tweede Kamer zitten. Doordat zij zo in de spotlights stond, was ik bang dat ze het regime zou opvallen en daarmee zichzelf en mij in gevaar bracht.”
Atti: “Daar had ze ook gelijk in, het wás ook gevaarlijk. Ik ben meerdere keren serieus bedreigd en we wonen nog steeds op een geheim adres. Emotioneel vond ik het vreselijk zwaar dat ik mijn dochter belastte met mijn activisme, maar het voelde als mijn roeping om te strijden voor mijn volk. Ik kwam naar Nederland om te leven in vrijheid. Als ik niet kon doen wat ik wilde uit angst voor de Iraanse regering, zou ik nog steeds door hen gegijzeld zijn.”
Nieloefaar: “Ik ben nooit in Iran geweest en voel me Nederlands. Toch heb ik de situatie daar altijd wel gevolgd. Toen Mahsa Amini werd opgepakt en gedood, was ik dan ook niet echt geschokt. Ik hoorde namelijk via mijn moeder iedere week wel zo’n vreselijk verhaal, ook over jongens en meisjes die nog veel jonger waren dan zij. Hoe verschrikkelijk ook, je went aan die verhalen en ik had het gevoel dat ik er ook niets aan kon doen.”

Wat een sterk statement

“Maar toen de revolutie uitbrak en er in de hele wereld aandacht was voor Mahsa, dacht ik: dit is onze kans! Als we nu niets doen, verandert er nooit iets! Ik zat in de bus toen ik een video zag van een vrouw in Iran die een pluk haar afknipte, als uiting van verzet. Wauw, dacht ik, wat een sterk statement! Haar staat in Iran namelijk symbool voor kracht en het is een eeuwenoude traditie om je haar af te knippen als je in de rouw bent. Toen ik thuiskwam, heb ik meteen de schaar in mijn haar gezet. Voor de camera, want als influencer vond ik het belangrijk om ook zo’n statement te maken voor mijn publiek. Toen mijn moeder thuiskwam, zei ze: ‘Wat heb jij nou in je handen, een dode muis?’ ‘Nee,’ zei ik, ‘dit is mijn haar.’”
Atti: “Ik was zó ongelooflijk blij en trots. Ik wist niet wat ik zag, was dit mijn dochter?! Omdat ik wist dat ze niet blij was met mijn politieke activiteiten, vertelde ik haar daar weinig over. Ik was verbaasd dat ze wist wie Mahsa was en zelfs helemaal op eigen houtje besloten had in verzet te gaan. Nu waren we allebei een stem van Iran. Mij raakte het ook extra, omdat Mahsa even oud was als Nieloefaar.”
Nieloefaar: “Ik ben me er heel erg van bewust dat ik dat ook had kunnen zijn, als mijn moeder me daar niet had weggehaald. Juist daarom kan ik niet wegkijken, het zou hypocriet voelen als ik dat wel deed. Iedereen zou in vrijheid moeten kunnen opgroeien. En nu mijn moeder niet meer de enige is die zich verzet, heb ik het gevoel dat het zin heeft om mee te doen.”

Unieke revolutie

“Gevaarlijk is het nog steeds wel een beetje, want wij zijn met z’n tweeën wel het gezicht geworden van het protest in Nederland. Dat ik bij Jinek een Farsische versie van het verzetslied Bella ciao heb gezongen, is ook in Iran niet onopgemerkt gebleven. Ik zou heel graag eens willen zien waar mijn moeder is opgegroeid, maar op dit moment is dat onmogelijk: ze zouden me meteen oppakken.
Toch heb ik nu eindelijk de hoop dat Iran weer een vrij land kan worden. Hoe meer bewustwording er komt, hoe meer mensen zich achter de Iraniërs scharen. Als dit zo doorgaat, heeft het regime straks geen poot meer om op te staan.”
Atti: “Sommige mensen denken misschien: dit gebeurt ver weg, het gaat mij niet aan. Maar dit is de eerste keer in de geschiedenis dat er een revolutie is ontketend door vrouwen. Dat is uniek! Alle vrouwen ter wereld zouden dit moeten steunen. Want wat hier normaal is – tijdens het fietsen de wind door je haren voelen – is een droom voor vrouwen en meisjes een paar duizend kilometer verderop.”
Nieloefaar: “Ik ben trots op mijn roots en zing nu ook steeds vaker in het Farsi. Het is mijn droom om met mijn muziek mensen te raken, culturen bij elkaar te brengen. Voorheen zong ik vooral over gewone dingen die ik meemaakte, zoals de liefde, maar inmiddels heb ik ook een liedje geschreven over mijn verleden. Over dat ik soms niet goed weet wie ik ben en waar ik thuishoor.
Ook al heb ik weinig herinneringen aan wat ik allemaal heb meegemaakt, toch voelt het soms of ik al zestig jaar achter de rug heb. Dat verhaal wil ik graag delen met de wereld. Ik ben enorm trots op mijn moeder, ik ken niemand die zo dapper en sterk is als zij. Ze heeft haar land en familie achtergelaten om in vrijheid te kunnen leven en heeft haar leven geriskeerd zodat ik dat nu ook kan. En dat gun ik alle vrouwen ter wereld.”

Tekst: Marion van Es
Foto: Amaury Miller
Visagie: Lisette Verhoofstad

Meer persoonlijke verhalen lezen? Neem nu een abonnement op Vriendin.